آشنایی من با کتاب تاریخ بیهق به زمانی باز‌می‌گردد که زبان فارسی را فرا می‌گرفتم. دانستن زبانهای فارسی و ترکی برای هر پژوهشگر تاریخ و میراث اسلامی، علاوه بر سودمندی کلی، به گونه‌ای خاص در ارتباط با کتابهای تاریخ، ادبیات و زندگی‌نامه‌ها نیز مفید است، چرا که از این دو زبان متونی برجا مانده است که ما به آنها نیازمندیم. تاریخ بیهق یکی از این متون است که از نظر زبان، ادبیات و تاریخ، دربرگیرندة فوایدی برای میراث عربی است، بنابراین علاقه‌مند بودم که آن را به زبان عربی بازگردانم. برای تبیین این فواید مثالی می‌آورم: دکتر عمر عبدالسلام تدمری، پژوهشگر دانشمند کتاب تاریخ اسلام ذهبی، در حاشیة زندگی‌نامة ابوطیب طاهر بن احمد بیهقی چنین نوشته است: «هیچ منبعی برای او نیافتم، شاید در تاریخ بیهق یا تاریخ نیشابور که به دست ما نرسیده‌اند، از او ذکری رفته باشد» (ص 280، حوادث سالهای 331-350 هـ .). حقیقت این است که زندگی ابوطیب در این دو کتاب که البته به دست ما رسیده‌اند، آمده است، اما نگاشته شدن آنها به زبان فارسی، سبب شده است تا از چشمان دکتر عمر عبدالسلام پوشیده بمانند. شاید بتوانیم کتابهایی اینچنین را «تاریخهای فراموش شده» بنامیم که به دو دلیل از یاد رفته‌اند: یکی زبان آنها که فارسی یا ترکی است و ما آن زبانها را نمی‌دانیم، دیگر آنکه در صورت به چاپ رسیدن، در یک محدودة جغرافیایی معیـّن باقی می‌مانند و به خوبی پخش و منتشر نمی‌شوند. هنگامی که با فردی دربارة کتاب تاریخ بیهق و ترجمة آن به زبان عربی گفتگو می‌کردم، به من گفت: این کتاب به زبان عربی ترجمه شده است. به او گفتم آنچه تو از آن سخن می‌گویی، کتاب تاریخ بیهقی است که به زندگی و شرح حال فرمانروایان غزنوی اختصاص دارد و نویسندة آن ابوالفضل بیهقی است که در سال 470 هـ . یعنی بیست سال پیش از تولد ابوالحسن بیهقی، مؤلف تاریخ بیهق، درگذشته است.

کلمات کلیدی