این پرسش ممکن است بی‌ربط به نظر برسد، چرا که از یک سو بر اساس باور بسیاری از مسلمانان مقیّد و مذهبی که اشعار حافظ را الهام شده از سوی خداوند می‌دانند، می‌توان بی‌هیچ تردیدی دیوان حافظ را متنی مذهبی به شمار آورد، اما از سوی دیگر اگر گمان کنیم که حافظ خود بر آن بوده تا برداشتی مذهبی از سروده‌هایش صورت گیرد – چنان‌که امروزه برخی از پژوهشگران بر این باورند – پس باید بخش عظیمی از دیوان او را با نگاهی غیرمذهبی تفسیر نمود. همچنین باید چنین پنداشت که حافظ خود نیز اثرش را در زمرة اشعار مذهبی به شمار نمی‌آورده است. در این مقاله دربارة ابیاتی که آشکارا معنایی غیرمذهبی دارند و به هیچ روی – مگر با تفسیری دلبخواهی و یا گاه عرفانی اما نامعقول – نمی‌توان آنها را مذهبی دانست، گفتگو نمی‌کنیم؛ بلکه بر آنیم تا دربارة ابیاتی بحث نماییم که به راحتی سر به تفسیر عرفانی می‌سپرند و حتّی گاه به مثابة گزاره‌های مذهبی جلوه می‌کنند. بدین‌گونه می‌کوشیم تا نشان دهیم که چرا نباید از آنها درک و برداشتی مذهبی داشت. به منظور ارائة تصویری شفاف‌تر از آنچه گفته شد، ابتدا سه بیت از غزلی نه چندان مشهور می‌آورم. تقریباً همة محققان در اینکه حافظ در این ابیات تا حدودی تمایلات و گرایشهای مذهبی خود را بیان کرده است، همداستانند.

کلمات کلیدی