این مقاله بر آن است تا ضمن معرفی کتاب تازه منتشر شدة اخلاق علایی، نوشتة هبةالله شاه‌میر در اواخر سدة نهم هجری، آن را با کتاب اخلاق ناصری مقایسه کند و از این رهگذر وام‌گیریها و اقتباسهای شاه‌میر و نیز انگیزه‌ها و شیوه‌های متفاوت او را نسبت به کار خواجه نصیر بررسی نماید. این پژوهش نشان می‌دهد که هر چند شاه‌میر تنها چهار جا از خواجه و کتابش یاد کرده است، امّا شالودة اثرش مبتنی بر اخلاق ناصری است، با این همه انگیزهای شریعت‌مآبانه و شیوة آمیختن عقل و نقل و به عبارت دیگر تلفیق حکمت و شریعت در آن نسبت به اخلاق ناصری بسیار بیشتر و پررنگ‌تر است. بنابراین کتاب اخلاق علایی نمونة خوبی است تا نشان دهد که سنگ‌ بنایی که خواجه در کتاب اخلاق ناصری گذاشته در سده‌های بعد با شدّت و حدّت بیشتری توسط نویسندگان اخلاق‌نامه‌ها ادامه یافته تا آنجا که میزان اندیشه و نگاه فلسفی در این کتابها در مقایسه با گزاره‌های شرعی و نقلی بسیار کم شده است

کلمات کلیدی