با آنکه بیش از یک صد وشصت سال از زمان نخستین برگردان انگلیسی رباعیات خیام به قلم توانای ادوارد فیتزجرالد می گذرد، این متن ادبی زیبا نه تنها همچنان طراوت و حلاوت پیشین خود را حفظ کرده و مورد نقد و بررسی منتقدان و صاحب نظران مطالعات ترجمه قرار گرفته، که تقریبا همۀ مدعیان بعدی ترجمۀ انگلیسی رباعیات را هم از عرصۀ ادبیات به حاشیه رانده است. شاهد این مدعا سخن محقق برجسته ی ایرانی، سعید نفیسی، است که فقط تا سال 1925، ترجمۀ فیتزجرالد 139 بار به چاپ رسیده است. با همۀ محاسنی که اثر یاد شده داشته و همواره مورد تمجید و ستایش ادیبان و محققان ترجمه قرار گرفته است، اگر از منظر «وفاداری به اصل» و عناصری که در ادبیات امروز مطالعات ترجمه در قلمرو «ایدئولو‍ژی» و «گفتمان»، به کار نقد ترجمه می آیند، به ترجمۀ وی نگریسته شود، پرسشهای بسیاری را برخواهد انگیخت. بدین معنی که، همچون هر ترجمۀ دیگری، برگردان فیتزجرالد نیز نتوانسته از چنبرۀ ایدئولوژی و فرهنگ مقصد مصون بماند و از این پدیده بر کنار نمانده است. در این مقاله، با استناد به نوشته ها و اظهار نظرهای خود فیتزجرالد در بارۀ ترجمه اش، نقل بعضی از نقدهایی که از سوی برخی صاحب نظران در بارۀ ترجمۀ وی انجام گرفته، و نیز تحلیل دو رباعی نمونه از ترجمۀ وی از دیدگاه تغییر «سپهر گفتمان» (universe/domain of discourse)، متن انگلیسی رباعیات خیام از این منظر بررسی و تحلیل شده است.

کلمات کلیدی