در بیست و دو ماه گذشته طی رویدادی که «بهار عربی» نام گرفته است، موج خیزش‌های مردمی جهان عرب را درنوردید. در اثر این قیام‌ها، تا کنون چهار حکومت عربی (تونس، مصر، لیبی و یمن) سرنگون شده اند؛‌ یک حکومت (سوریه) به شدت در بحران به سر می‌برد و برخی دیگر از حکومت‌ها (بحرین، اردن و تا حدی عربستان) با مشکلات جدی دست به گریبانند، اما بقیه‌ی دولت‌های عربی باثبات به نظر می‌رسند. پرسش این مقاله آن است که علل بروز این قیام‌ها چه بوده است و چرا برخی از خیزش‌ها موفق به سرنگونی رژیم‌های حاکم شدند، در حالی که سایرین ناکام ماندند. برای پاسخ‌گویی به این سوال، عوامل دخیل در شش دسته‌ی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و خارجی بررسی شده‌اند. قیام‌های عربی مشخص می‌کند که نارضایتی مردم در این کشورها ریشه‌ای عمیق دارد که در شرایط مناسب به شکل بحران‌های غیرمنتظره خود را آشکار خواهد ساخت. تجربه‌ی کشورهای درگیر در بحران نشان می‌دهد حکومت‌هایی که توانسته‌اند حمایت بخش قابل ملاحظه‌ای از مردم (حتی فقط یک اقلیت قدرتمند)‌ را جلب کرده و نیز وفاداری بدنه‌ی اصلی ارتش را نسبت به خود حفظ کنند، توانسته‌اند از بحران عبور کنند. ممانعت حکام از شکل‌گیری اجماع جهانی علیه خود و بهره‌گیری از تاکتیک‌های مناسب دو نکته‌ی مهم در این زمینه بوده است که دولت‌های عربی پس از خروج از شوک غافلگیری سقوط بن علی، به تدریج از یکدیگر آموختند.

کلمات کلیدی