تحولات یک دهه اخیر در خاورمیانه، تشیع را به یکی از مهم‌ترین کانون‌های توجه در مطالعات سیاسی و بین‌المللی تبدیل کرده است. این امر با نقشی که جوامع شیعی در سرنگونی طالبان (سال 2001) در افغانستان و سقوط صدام حسین (سال 2003) در عراق و دولت سازی پس از آن ایفا کردند آغاز شد و با مبارزه‌جویی شیعیان در عربستان، یمن و بحرین ادامه یافت که در خلال آنچه طی یک سال گذشته به بهار عربی موسوم شده است به اوج خود رسید. این مبارزات البته با الهام‌جویی از انقلاب اسلامی در ایران به رهبری روحانیت شیعه (1979) و پس از جنبش شیعیان در لبنان (از 1982 به این سو) که به ارتقای موقعیت جامعه شیعی در این کشور انجامید، صورت گرفتند. در همین دوره زمانی، تلاش برخی دیگر از جوامع شیعی در کشورهایی مانند پاکستان برای یافتن و تثبیت جایگاهی برای خود در نظام سیاسی کشورشان جریان داشت. در تمامی این جوامع به استثنای ایران، شیعیان حتی اگر اکثریت را در کشورهای متبوع‌شان دارا بودند با تضییقات و محدودیتهای جدی برای ابراز هویت خود روبرو بودند. در برخی کشورها، شیعیان به خشونت‌بارترین شیوه‌ها سرکوب می‌شدند و در برخی دیگر، عامل بیگانگان یا حتی \"رافضی\" نام می‌گرفتند که تبعات فقهی، حقوقی و سیاسی شدیدی را برای ایشان در پی داشت. دست‌کم آن بود که شیعیان شهروندان درجه دو به شمار آمده و مورد تبعیض واقع می‌شدند. تلاش شیعیان برای احقاق حقوق خود و یافتن جایگاه اجتماعی و سیاسی مناسب، در برخی از این کشور با واکنش گروههایی از اهل سنت مواجه شده است. در این مقاله ضمن بررسی علل خیزشهای جوامع شیعی در دهه اخیر، که عمدتاً ریشه در محرومیت‌های تاریخی آنها دارد، چگونگی تعامل مناسب آنها اهل سنت به گونه‌ای که این خیزش‌ها ضد سنی تلقی نگردند مطرح می‌شود.

کلمات کلیدی