غزل حافظ را شاید بتوان شفاف‌ترین آینه جامعه ایرانی دانست. اقبال جامعه ایران به حافظ در مسیر تاریخ به نقصان نبوده ، همواره بازتابی از درک ایرانیان از خود و محیط پیرامون خود در شعر این غزل‌سرای قرن هفتم وجود داشته است. بر اساس منطق مکالمه «باختین» نویسندگان این مقاله مدعی هستند، شعر حافظ بر پایه چندآوایی قرار گرفته و صداهای بسیاری از آن شنیده می‌شود. این چندآوایی که در آن همه صداها به شیوه‌ای مساوی بازتابانده می‌شوند، موجب گفتگو مندی در متن شده است. حافظ میان این صداها داوری نمی‌کند و موقعیتی همسان برای سخن‌گویان فراهم می‌آورد، به نحوی که صدایی بر صدای دیگر مسلط نیست و همه در شرایط صلح به گفتگو مشغولند. بنابراین از رهگذر سخن، گفتگومندی و در بستر گفتگومندی «صلح» جریان می‌یابد. یکی از مهمترین صداهایی که در غزل حافظ به گوش می‌رسد «رقیب» است که در گفتگویی مداوم با «من» قرار دارد. به نحوی عجیب، رقیب در شعر حافظ موجودیتی مستقل دارد و پذیرش آن در متن همچون سوژه و نه ابژه صورت گرفته است. شاید بتوان «رقیب»، این مفهوم سنتی به کاررفته در ادبیات ایرانی، را با واژه «دیگری» در زبان امروزی قیاس کرد. همسانی منزلت رقیب و من در شعر حافظ موجب می‌شود تا شرایط گفتگومندی با دیگری فراهم شود. صلح ایرانی از این منظر در بستری از چندصدایی جریان می‌یابد و مروت با دوستان و مدارا با دشمنان از جمله دقایق اصلی آن است. اگر شعر حافظ بر بافتار جامعه ایرانی رقم خورده است در آن صورت اولا بازتاب دهنده چندصدایی جامعه ایرانی است و ثانیا آنچه جامعه ایرانی از آن سخن می‌گوید «صلح» و نه «ماجرا» است.

کلمات کلیدی