در این پژوهش ساختار گردش بزرگ مقیاس جو بر روی جنوب غرب آسیا در طول دوره گرم سال مورد توجه قرار گرفت. ابتدا ویژگی های بنیادی و ماهیت گردش بزرگ مقیاس جو بررسی شد و سپس وردایی زمانی آن برای یک دوره 61 ساله (2008-1948) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های تحقیق بیانگر آن است با آغاز گردش موسمی در جنوب و جنوب شرق آسیا جریان مداری غرب سو و مداومی در وردسپهر فوقانی شکل می گیرد که محل اصلی همگرایی و نزول آن چاهه گرمایی جنوب غرب آسیا و شرق مدیترانه است. تداوم نزول بزرگ مقیاس هوای منشأ یافته از منطقه موسمی با ایجاد گردش واچرخندی گسترده، جهش شمال سوی جت جنب حاره و معکوس شدن شیب نصف النهاری دما را در پی خواهد داشت. شرایط یاد شده، ساختار گردش بزرگ مقیاس جو را در امتداد نصف النهاری تغییر داده و پیدایش یک گردش هدلی معکوس و شروع تابستان را بر روی جنوب غرب آسیا موجب می گردد. در بررسی ماهیت پرفشارهای تابستانه مشخص گردید که پرفشارهای جنب حاره ای تابستانه بر روی جنوب غرب آسیا در تمامی ترازهای جو قابل مشاهده بوده و از جهت منشأ اصلی تشکیل شان، یا ناشی از نزول هوا با منشأ موسمی، یا فرارفت قائم گرما از سطح مناطق کوهستانی مرتفع و یا ترکیبی از این دو می باشند. نتایج تحقیق همچنین بیانگر آن است که از میان سه شاخص فیزیکی، جت و شاخص دینامیکی که در این تحقیق ارائه شده و مورد استفاده قرار گرفته اند، شاخص فیزیکی به نحو مطلوب تری خصوصیات گردش تابستانه را نشان می دهد. بر اساس این شاخص، به طور متوسط فصل تابستان در جنوب غرب آسیا در روز 7 جون آغاز و پس از 113 روز در 28 سپتامبر به پایان می رسد. بررسی وردایی زمانی گردش جو بیانگر کاهش قابل ملاحظه ی طول فصل تابستان در طی دهه های اخیر بر روی منطقه می باشد. بر اساس نتایج، اگرچه زمان آغاز تابستان بر روی جنوب غرب آسیا در روند درازمدت خود تنها تغییرات بسیار ناچیزی را تجربه نموده، اما خط روند یک کاهش 8 تا 9روزه را در طی دوره مطالعه برای طول فصل تابستان نشان می دهد. یافته ها بیانگر آن است که کوتاه شدن طول فصل تابستان از 117روز به 109روز بر روی جنوب غرب آسیا ناشی از پایان زودرس فصل تابستان در دهه های اخیر می باشد. یافته ها همچنین نشان دهنده آن است که در طول دوره 61 ساله، گردش بزرگ مقیاس تابستانه در هر دو منطقه جنوب غرب آسیا و منطقه موسمی روند کاهشی مشابهی را در شدت خود تجربه نموده است. بررسی مؤلفه های مقیاس همدید نشان دهنده آن است که در وردسپهر میانی و زیرین از یک سو در شبه جزیره عربستان مرکز پرفشار و کم فشار عربستان و همچنین باد شمال، به طور محسوسی تقویت گردیده اند و از سوی دیگر واچرخند ترکمنستان، کم فشار پاکستان و باد سیستان در شمال شرق و شرق فلات ایران کاهشی را در شدت فعالیت خود تجربه نموده اند. میدان واگرایی افقی بر روی غرب ایران نیز از وجود یک روند افزایشی در شدت گردش در مرکز پرفشار ایران و در مرکز همگرایی زاگرس حکایت دارد.

کلمات کلیدی