برخی بر این باورند که جنگ سرد و شکل‌گیری بلوک‌بندی جهانی، پس از جنگ جهانی دوم، درحقیقت، در 15 اسفندماه‏ 1324، آغاز شده است؛ زمانی که، پانزده تیپ مسلّح شوروی وارد آذربایجان ایران شدند و نشان دادند که نمی‌خواهند به مفاد پیمان سه‌جانبه میان ایران و شوروی و انگلستان، و به‌ویژه، ماده‌ی پنج آن، پای‌بند باشند. پس از پایان دومین جنگ جهانی، نیروهای شوروی علی‌رغم داشتن تعهّد قانونی جهت خروج فوری از خاک ایران، در این کار، بسیار تعلّل کردند؛ و تنها، پس از طرح شکایت دولت ایران در شورای امنیّت، حاضر به تخلیه‌ی خاک کشور شدند. تصاعد بحران آذربایجان، حکایت از نشان‌دادن اراده‌ی دولت قدرت‌مند شوروی برای گسترش دامنه‌ی نزاع به سطوح بالاتر داشت؛ تنها، به این امید که بتواند به دست‌آوردهای به‌تری در راستای مبارزه‌ی ستیزه‌جویانه میان قدرت‌های درگیر، دست‌یابد. در این مقاله، نگارنده، از منظر کارویژه و کردار مجلس شورای ملّی دوره‌ی چهاردهم، به بررسی عمل‌کردِ پارلمان در اختتام بحران آذربایجان و اشغال ایران، خواهد پرداخت تا نشان دهد که در اطفایِ آتش بحرانی که نخستین رویارویی جدّی و درعین‌حال خطرناک آمریکا و شوروی بود، چهاردهمین مجلسِ مشروطه، چگونه رفتار کرده است. چالش مهمّ ادخال پارلمان‌ها در امور بین‌المللی این است که در اغلب کشورها، امور خارجی، به‌طرزی سنّتی، ویژه‌ی قوّه‌ی مجریّه است. نگارنده درصدد است بررسی کند که از میان نقش‌های پنج‌گانه‌ی مجلس (توجیه، تأیید، تصویب، تأخیر، و تسریع) در تنظیم و تنسیق روابط خارجی، مجلس شورای ملّی دوره‌ی چهاردهم، به کدام‌یک از کارویژه‌ها نزدیک بوده و دلیل آن چه بوده است.

کلمات کلیدی