پانکراس از بخش های اگزوکرین و اندوکرین تشکیل شده است که به ترتیب آنزیم‌های گوارشی و هورمونهایی پپتیدی را ترشح می‌کنند. با این که این دو قسمت در داخل غده با هم بوده ولی از نظر ساختار بافتی و عملکردی با هم بسیار متفاوت می‌باشند. در این تحقیق از پانکراس پانزده حیوان بالغ (هر گونه 5 عدد) استفاده شد. پس از تشریح حیوانات، پانکراس هر نمونه از محوطه بطنی خارج گردید و نمونه‌گیری آز آن صورت گرفت. نمونه‌ها سپس در محلول فیکساتیو بافرفرمالین 10 درصد قرار داده شد و پس از پاساژ توسط محلول‌های مختلف و قالب‌گیری از آنها مقاطع 5 میکرونی تهیه نموده و سپس جهت بررسی در سطح میکروسکوپ نوری با هماتوکسیلین – ائوزین رنگ آمیزی گردید. در سطح میکروسکوپ نوری اجزای مختلف بافتی استروما و پارانشیم در همستر، خوکچه هندی و خرگوش با روش میکرومتری بررسی گردید. تمام پارامترهای بدست آمده در سه حیوان آنالیز و با استفاده از آزمون آنوا با هم مقایسه گردید. نتایج نشان داد که که پانکراس در سه حیوان لوبوله و دارای دو بخش اگزوکرین و اندوکرین می‌باشد و شکل واحدهای ترشحی آن از نوع لوله‌ای آسینی مرکب می‌باشد. در مطالعه حاضر واحدهای ترشحی آسینی در پانکراس بیضی تا دایره‌ای نامنظم بوده و هر واحد از 5 تا 7 سلول هرمی شکل با لومن کوچک تشکیل شده بود. میانگین درصد جزایر پانکراس در خوکچه هندی (04/16±8/29) بیشتر از خرگوش (604± 55/9) و همستر (71/3±8/10) بود. در همستر قطر جزایر لانگرهانس بیشتر از خوکچه هندی و خرگوش بود. اختلاف معنی داری در مقایسه قطر جزایر لانگرهانس بین این سه حیوان مورد مطالعه وجود داشت (P<0.05). میانگین قطر جزایر لانگرهانس در همستر 30/191 میکرومتر، در خرگوش 56/41 میکرومتر و در خوکچه هندی 60/54 میکرومتر مشاهده شد.

کلمات کلیدی