شواهد موجود نشان می دهد تغییر جهانی اقلیم بسیاری از متغیرهای اقلیمی کشاورزی ایران را در چند دهه آینده تحت تاثیر قرار خواهد داد. با این حال مطالعات اندکی در مورد پی آمدهای آن بر تولید گیاهان زراعی در سطح ملی انجام شده است. در این تحقیق عملکرد گندم، ذرت، نخود و چغندر قند بعنوان 4 گونه مهم زراعی در شرایط اقلیمی سال 2050 میلادی با مقادیر فعلی مقایسه و تغییرات آن مورد ارزیابی قرار گرفته است. شرایط اقلیمی سال هدف بر اساس یک سناریوی استاندارد بوسیله مدل گردش عمومی GFDL برآورد شد و نتایج بعنوان داده های آب و هوایی در مدل سوکروز که قبلا بوسیله داده های آزمایشی برای گونه های تحت بررسی تعیین اعتبار شده بود مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که میانگین عملکرد گندم، ذرت، نخود و چغندر در سال هدف در مناطق مختلف کشور به ترتیب 6/18، 1/19، 6/6، و 20 درصد کاهش خواهد یافت. این کاهش عمدتا به دلیل افزایش دما بوده و افزایش غلظت دی اکسید کربن تنها در حدود 6/5 درصد از اثرات منفی دمای بالا را جبران می کند. آنالیز رگرسیون بر روی نتایج نشان داد که عملکرد گیاهان تحت بررسی به ازای هر °C 1 افزایش دما در طی کل دوره رشد بین 9 تا 17 درصد کاهش می یابد. البته در مورد گندم و ذرت کاهش عملکرد تا حد زیادی تابع میزان افزایش دما در طی دوره پر شدن دانه خواهد بود. افزایش دما، طول کل دوره رشد و نیز طول دوره پر شدن دانه را در گیاهان دانه ای کاهش خواهد داد. نتایج حاکی از این بود که در ذرت و گندم کاهش طول دوره پر شدن دانه و در نخود و چغندر کاهش طول دوره رسیدگی (کاشت تا برداشت) عامل اصلی کاهش عملکرد می باشد. با توجه به مقدار ضریب تبیین بین متغیرهای مختلف، بطور متوسط در حدود 60 درصد از تغییرات عملکرد 4 محصول تحت بررسی با افزایش دما توصیف می شود و به همین دلیل تغییرات مکانی عملکرد این محصولات در مناطق مختلف کشور با الگوی مکانی تغییرات دما در سال 2050 منطبق است. بنابراین راهکارهای سازگاری به شرایط اقلیمی سال هدف باید بگونه ای طراحی شوند که اثرات سوء دما های بالا بویژه در مراحل حساس رشد را کاهش دهند. ارزیابی روش‌های سازگاری از طریق شبیه سازی نشان داد که تغییر تاریخ کاشت و افزایش مقاومت به گرما روش‌های موثری برای سازگاری به شرایط اقلیمی آینده در محصولات تحت بررسی می باشد.

کلمات کلیدی