بخش عمده مساحت ایران دارای اقلیم خشک و نیمه‌خشک بوده و خاک‌ به‌طور ذاتی مستعد فرسایش و تخریب‌پذیری است. شناخت تاثیر‌ مدیریت اراضی و ویژگی‌های توپوگرافی بر شاخص‌های مهم کیفیت خاک، نظیر مقدار کربن آلی خاک و پایداری خاکدانه‌ها، لازمه‌ی استفاده پایدار از این اراضی می‌باشد. در این راستا، از اراضی تپه ماهوری منطقه سیساب شهرستان بجنورد، چهار ناحیه با مدیریت‌های مرتع قرق، مرتع چرای متوسط، مرتع چرای شدید و اراضی کشاورزی انتخاب و در هر منطقه، از جهت‌های شمالی و جنوبی شیب‌، و در هر جهت از موقعیت‌های قله، شیب‌پشتی و پنجه‌شیب، از عمق 15-0 سانتی‌متری خاک، نمونه‌بردارى شد. به‌طورکلی میزان شن در شیب‌های جنوبی و میزان سیلت، کربن آلی خاک و میانگین وزنی قطر خاکدانه‌ها (MWD) درشیب‌های شمالی بیشتر بودند. بیشترین مقدار کربن آلی و MWD در پنجه‌شیب‌های شمالی وکمترین مقدار آن‌ها در شیب‌پشتی جنوبی بوده است. میزان شن در مرتع چرای شدید و متوسط نسبت به مرتع قرق، به‌ترتیب 41 و 39 درصد افزایش و میزان رس حدود 6 درصد کاهش یافته است. کاهش میزان کربن ورودی به اکوسیستم در نتیجه برداشت محصول و چرای دام، همچنین، به‌هم خوردن خاک و تسریع اکسیداسیون ماده آلی، موجب کاهش معنی‌دار مقدار کربن آلی خاک از 6/9 گرم بر کیلوگرم در مرتع قرق به 4/6، 2/8 و 1/9 گرم بر کیلوگرم به‌ترتیب در اراضی کشاورزی، مرتع چرای شدید و متوسط شده است. MWD نیز به میزان 55 درصد در اراضی کشاورزی، 35 درصد در مرتع چرای شدید و 17 درصد درمرتع چرای متوسط نسبت به مرتع قرق به‌طور معنی‌داری کاهش یافته است. علیرغم وجود رابطه قوی میان کربن آلی خاک و MWD در همه مناطق مورد بررسی (81/0R2=)، در شیب‌های شمالی پایداری خاکدانه‌ها بیشتر متاثر از کربن آلی و در شیب‌های جنوبی نقش کربنات کلسیم پر‌رنگ‌تر است.

کلمات کلیدی