اهمیت تاثیر و تأثر عقاید، متون و آثار پیشینی در عرفان اسلامی بحث مهم و جدی است. در این پژوهش نگاهی اجمالی به تجارب و احوال قبض و بسط صوفیان بزرگ روزگار قبل از مولوی داشته‎ایم تا از این چشم‎انداز به بررسی نقش بسزای بازتاب آن سنّت‎ها در آفرینش و تکوین احوال و تجارب ناب مولوی در موضوع قبض و بسط بپردازیم. قبض و بسط در روزگار آغازین تصوف در نزد صوفیان جایگاهی داشت که عمدتاً بر محور قبض و اندوه خاطر بود. در سیر تحول تاریخی تصوف اندک اندک تجارب عارفان و تفسیر آنان از آن تجربه‎های معنوی و نیز چشم‎اندازشان به هستی سبب غلبۀ یکی از این دو حال بر دیگری می‎شده است. پژوهش حاضر با روشی تاریخی- تحلیلی به تحقیق در ردیابی تأثیرات بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی بر مولانا و عمدتاً در چارچوب غزلیّات شمس بسنده کرده ‎است و بر این باور است که بایزید به جهت غلبۀ سکر و سرمستی و بسط و گشادگی خاطر و نگرشی که دربارۀ رابطۀ انسان و خدا بر پایۀ محبت و فنای از خود و بقای به خداوند و نیز وحدت وجود دارد، و خرقانی به جهت غلبۀ قبضِ برخاسته از غربت در دنیا و جدایی از وطن ازلی و همچنین مهمترین اندیشۀ او در باب فنا و نیستی بر مولانا تأثیر داشته‎اند.

کلمات کلیدی