اجتماع ملی (ملت) ب‍‍‍‍‍‍‍‍ه‌ منزلة اجتماعِ اجتماعات، در بردارندة خصوصیاتی است که می‌تواند تأثیرات بسیاری بر تمامی اجزای جامعه داشته باشد. ماهیت و کم و کیف اجتماع ملی بستگی زیادی به چگونگی تشکیل و عناصر ساختاری و عاملیتی مؤثر در تشکیل آن دارد. بررسی نظریه‌های مرتبط با تشکیل اجتماع ملی، نشان دهندة اروپامحوری در ارائة نظریات است و کمتر به تفاوت‌های میان ملت‌های در حال توسعه با ملت‌های اروپای غربی توجه شده است. مطالعة حاضر با روش تطبیقی- تاریخی به بررسی الگوهای زمانی وقوع رخداد تشکیل اجتماع ملی و عوامل مؤثر بر آن، در میان 150 ملت دنیا پرداخته است. مطالعه با استراتژی بین موردی و با استفاده از تحلیل فازی به بررسی شروط مؤثر بر تشکیل اجتماع ملی یعنی شروط عاملیتی (عاملین داخلی و عاملین بیرونی) و ساختاری (ساختار داخلی و ساختار بیرونی) می‌پردازد. نتایج تحقیق نشان داد که در بررسی الگوهای زمانی تشکیل، تفاوت معنی‌داری بین مناطق مختلف جغرافیایی وجود دارد. همچنین بررسی شروط علّی مؤثر بر افزایش احتمال وقوع رخداد تشکیل اجتماع ملی در کل ملت‌های مورد بررسی، الگو و مسیر مهمی را نشان نداد؛ بلکه با بررسی ملت‌ها به تفکیک مناطق جغرافیایی، مشخص شد که ملت‌های هر منطقه از مسیرهای کم و بیش متفاوت، با توجه به عناصر ساختاری و عاملیتی خاص خود به مرحلة تشکیل اجتماع ملی رسیده‌اند. بنابراین در بررسی کشورهای در حال توسعه توجه به شرایط زمانی و مکانی خاص آن‌ها، از اهمیت زیادی برخوردار است.

کلمات کلیدی