چکیده: ساختار فضایی- جغرافیایی جهان اسلام که از جنوب شرق آسیا تا غرب افریقا و جنوب شرق اروپا امتداد یافته است، شامل بیش از پنجاه کشور می-شود که حدود 22 درصد خشکی های جهان را تشکیل می دهند. این ساختار فضایی- جغرافیایی، شامل عوامل متعدد هم گرا نظیر تهدید مشترک، منافع مشترک و متقابل و ارزشهای مشترک و تجانس ساختاری می شود، که زمینه ی پیوند بین کشورهای جهان اسلام را فراهم آورده است؛ از سوی دیگر در این ساختار فضایی ـ جغرافیایی عوامل واگرای متعددی نظیر تفاوت فرهنگی، قومی، مذهبی و زبانی، در کنار اختلافات سرزمینی و مرزی و رقابت های منطقه ای نیز وجود دارد که سبب شده است گسیختگی و واگرایی بین کشورهای جهان اسلام را به وجود آید. با بررسی های صورت گرفته در این مقاله و تحلیل وضعیت و شواهد موجود در جهان اسلام به این نتیجه می رسیم که نیروهای ژئوپلیتیکیِ واگراساز نسبت به نیروهای هم گراساز از اهمیت و وزن بیشتری برخوردارند. به طوری که، در این رابطه چنین به نظر می رسد که عوامل و متغیرهای اصلی واگرایی در جهان اسلام، جنبه ی ژئوپلیتیکی داشته و رقابت بر سر گسترش حوزه ی نفوذ در مقیاس های مختلف محلی، منطقه ای، ملی و فراملی، نقش عمده ای را در این زمینه ایفا می-کند.

کلمات کلیدی