بوم نظامهای طبیعی و زراعی به دلیل ماهیت چند کارکردی خود علاوه بر تولید غذا، علوفه، پوشاک، سوخت و دارو خدمات متنوع و با ارزش دیگری را نیز ارائه می کنند که اهمیت اقتصادی آنها پنهان مانده است. ارزش گذاری این خدمات مناسب ترین راه حل برای جلب توجه جامعه و سیاستگزاران به این خدمات و در نتیجه تلاش در جهت حفظ و ارتقاء آنها می باشد. ارزش گذاری خدمات اکوسیستم در ایران موضوعی است که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته و در سایر کشورها نیز عمدتا بر اکوسیستم های طبیعی متمرکز بوده است. در این پژوهش ارزش اقتصادی خدمات و تبعات محیطی ناشی از روشهای مدیریت در مزارع گندم استان خراسان رضوی مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه های تکمیل شده در 40 مزرعه گندم که از نظر مساحت، روش مدیریت و میزان مصرف نهاده ها متفاوت بودند استخراج گردید. با توجه به اطلاعات حاصل، ارزش 6 نوع از خدمات اکوسیستمی این مزارع (تولید غذا و علوفه، ترسیب کربن، تولید اکسیژن، تنوع زیستی، حفظ رطوبت، و گردشگری) و 2 مورد تبعات منفی آنها (تولید گازهای گلخانه ای و نشت نیتروژن و فسفر به محیط) بر اساس بهای دلار بین المللی (معادل ریالی ارزش دلار در سال 2007 میلادی) برآورد گردید. نتایج نشان داد که میانگین ارزش کل خدمات اکوسیستم در مزارع تحت بررسی با کسر ارزش تبعات منفی معادل 106× 85/66 ریال در هکتار در سال می باشد. خدمات آتمسفری (تولید اکسیژن و ترسیب کربن) در حدود 65 درصد از ارزش کل خدمات در مزارع گندم را به خود اختصاص دادند در حالیکه ارزش غذا و علوفه تولید شده در مزارع که مهمترین خدمات اکوسیستم های زراعی محسوب می شوند 21 درصد و تنوع زیستی 3/9 درصد از ارزش کل را شامل می شدند. سهم سایر موارد از ارزش کل خدمات در مزارع تحت بررسی ناچیز و کمتر از 5 درصد بود. بطورکلی ارزش خدمات غیرقابل فروش درحدود 4/3 برابر بیشتر از ارزش غذا و علوفه تواید شده بود. بر اساس یافته های این تحقیق با فزایش عملکرد گندم به بالاتر از 4 تن در هکتار ارزش کل خدمات اکوسیستم کاهش یافت در حالیکه با افزایش ارزش خدمات تامین کننده (غذا و علوفه) هزینه تبعات منفی محیطی افزایشی خطی داشت.

کلمات کلیدی