در میان پژوهش‌گران مسائل خاورمیانه همواره این پرسش مطرح بوده است که آیا جنبش‌های معاصر اسلامی، علی‌رغم تفاوت‌های چشمگیر خود، بر هم تأثیر نهاده و از یکدیگر الهام گرفته‌اند. دعاوی بسیاری در نفی یا پذیرش این مدعا ابراز شده‌اند و البته پژوهش‌گران اثبات هر دو حالت را بسیار دشوار یافته‌اند. شاید یک راه خروج از این بن‌بست مطالعه موردی جنبش‌‌ها یا کسانی باشد که احتمال تأثیرپذیری آن‌ها از یکدیگر می‌رود. در پژوهش حاضر به طور موردی و جزئی به مطالعه امکان تأثیرپذیری آیت‌الله طالقانی از آراء سید قطب در باب غرب پرداخته می‌شود. سید قطب نظریه پرداز برجسته اخوان المسلمین مصر، از جمله شخصیت های مشهوری است که تأثیر عمیق اندیشه هایش بر جهان اسلام را نمی توان نادیده انگاشت. افکار و آثار او در دوران قبل از انقلاب به ایران نیز راه یافته و به سرعت به فارسی ترجمه شدند. روحانیون ایرانی که تمدن غرب را خطری برای هویت اسلامی جامعه خود می دانستند، در کنار سایر منابع، از اندیشه های سید قطب برای مبارزه با الگوی غربی استفاده نمودند. سؤال اصلی این پژوهش آن است که آیا آیت‌الله طالقانی در آراء خود از اندیشه های سید قطب تأثیر پذیرفته است؟ در پاسخ به این سؤال، با در نظر گرفتن دو مقوله «تشابهات مفهومی» و «توالی زمانی» می توان اندیشه های سید قطب را بر آراء غرب ستیزانه آیت‌الله طالقانی مؤثر دانست. وجود نشانه‌هایی دال بر ارتباط آیت‌الله طالقانی با محافل عربی و اسلامیِ آشنا با اندیشه‌های سید قطب و به ویژه دسترسی ایشان به اصل عربی یا ترجمه فارسی آثار وی این احتمال را تقویت می‌کند.

کلمات کلیدی