هدف این نوشتار سنجش شاخص دسترسی و شناسایی نقاط قابل دسترس نسبت به محیط مجاور است. که بدین طریق فاصله بین محل کار، خرید، گذران اوقات فراغت و سکونت کاهش یافته و نتیجه آن جلوگیری از گسترس افقی و پراکنده شهری و تحقق فرم کالبدی شهری فشرده در قالب کاربری ترکیبی به علت کاهش فاصله بین محل زندگی با کار و گذران اوقات فراغت است. این هدف با جایگزین کردن الگوی حمل و نقل عمومی و پیاده بجای استفاده از ماشین شخصی امکان پذیر شده و نتیجه آن کاهش طول سفرها ومصرف انرژی و سرانجام کاهش آلودگی هوا و محیط زیست است. بنابراین، دسترسی مطلوب یک عامل ضروری برای توفیق توسعه پایدارمحیط شهری است. در راستای دستیابی به هدف فوق الذکر، شاخص دسترسی هنسن با مدل گرانشی فرصتی (تعداد جمعیت و مسافت بین نواحی) برای 40 ناحیه شهرداری مشهد بر اساس آمار جمعیتی سال 1385 و توابع نرم افزاری در ArcGIS محاسبه شد.نتیجه محاسبات نشان می دهد که: میانگین ضریب شاخص دسترسی کل نواحی شهر مشهد برابر با 727.5 بوده و حداکثر این شاخص برابر 1038 و بر محدوده مرکزی شهر مشهد(پیرامون محدوده حرم مطهر حضرت رضا(ع)) منطبق است حداقل ضریب دسترسی برابر عدد 320 محاسبه شده و بر محدوده های پیرامونی(حاشیه ای) کلانشهر مشهد منطبق است. این اعداد بیان گر این است که مشهد به لحاظ شاخص دسترسی به سه منطقه 1- منطقه با دسترسی قوی (محددوه مرکزی شهر) 2- منطقه با دسترسی متوسط(محدوده میانی شهرمشهد) 3- منطقه با دسترسی ضعیف (محدوده حاشیه ای شهر) تقسیم شده است. همچنین نتیجه سنجش رابطه بین شاخص دسترسی و جمعیت در سطح نواحی شهرداری مشهد با نرم افزار SPSS نشان می دهد که این رابطه منفی و برابر r=-0,32 و در سطح اطمینان 0.5 معنی دار می باشد. یعنی با افزایش ضریب دسترسی جمعیت نواحی شهری کاهش می یابد و بیانگر این واقعیت است که نواحی با جمعیت زیاد دارای ضریب دسترسی پایینی می باشند و مناطق پرجمعیت شهر که مناطق کم درآمدی نیز هستند, دارای ضریب دسترسی پایینی می باشند. همچنین ضریب دسترسی با فاصله از مرکز شهر به سمت نواحی حومه ای مشهد کاهش می یابد.

کلمات کلیدی