در این پژوهش، ضمن پرداختن به مفاهیم زیارت، گردشگری مذهبی - فرهنگی و بررسی تشابهات و تمایزات آنها، خدمت رسانی به زائران و گردشگران مذهبی حضرت رضا علیه السلام (تقاضا) را بر اساس عناصر بخش عرضه در سیستم گردشگری مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع نگارنده معتقد است، برای دستیابی به توسعه گردشگری و خدمت رسانی بهینه به زائران و گردشگران مذهبی مشهد الرضا، باید ارائه خدمات و تسهیلات بر اساس عناصر عرضه در سیستم گردشگری طراحی شود و تطبیق نسبی بین عرضه با تقاضا زائران و گردشگران مذهبی/ فرهنگی ایجاد گردد، تا در نهایت شاهد پویایی سیستم گردشگری شهر و منطقه باشیم. این پژوهش از نظر روش شناسی بر پایه روش قیاسی با رویکرد نظریه سیستمی است. روش جمع آوری اطلاعات بر مبنای کتابخانه ای- اسنادی و نیز میدانی(پرسشنامه، مصاحبه و...) می باشد. در این راستا باید اذعان داشت در میان مسافران مشهد الرضا ما با دو گروه عمده مواجه هستیم، یکی زائران، کسانی که انگیزه آنها از مسافرت، فقط انجام امور مذهبی (تک منظوره) است؛ و زمان و مدت اقامت آنها، تابع اوقات فراغت نمی باشد. نوع دیگر، گردشگران مذهبی می باشند، هدف ازمسافرت آنها چند منظوره با اولویت زیارت است و زمان مسافرت آنها تابع اوقات فراغت و... می باشد. از طرف دیگر این دو دارای مشترکاتی همانند سفر موقتی، داوطلبانه، جابجایی و... نیز می باشند. البته برنامه ریزی سازمند برای نیازهای خدماتی زائران و گردشگران مذهبی، لزوم مدیریت یکپارچه آستان قدس رضوی با سایر دستگاههای دولتی و غیر دولتی که بخشی از مدیریت گردشگری را عهده دارند، اجتناب ناپذیر می کند. بنابراین شایسته است، نهادی فرادست متشکل از کنشگران فوق تشکیل شود تا برای برقراری ارتباط سازمند اجزاء و کارکردهای گردشگری مذهبی به نفع تقویت و کارایی بیشتر در راستای توسعه پایدار شهر و منطقه که جدای از کارکرد گردشگری نیست، تلاش و فعالیت نماید.

کلمات کلیدی