لیستونیت (Listvenite) یک سنگ اولترامافیک کربناتی شده (Ophiocarbonate) است که به دلیل داشتن فلزات گرانبها و پایه به‌ویژه طلا، نقره، مس، آرسنیک و جیوه از دید اکتشاف و بهره برداری مهم به شمار می آید. این سنگ‌ها که در پهنه‌های افیولیت- ملانژ و در کنار گسل‌های اصلی و پهنه‌های برشی بیشترین رخنمون را دارند، در نتیجه دگرسانی آب‎دار و کربناتی سنگ های اولترامافیک تشکیل شده اند. در خاور اﻳران گستردگی رخنمون های لیستونیتی قابل توجه است. از دید سنگ‎نگاری، لیستونیت های هنگران به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند: 1- لیستونیت های کربناتی (نوع I) 2- لیستونیت های سیلیسی (نوع II) و 3- لیستونیت های سیلیسی سولفیددار با بافت برشی (نوع III). مقدار طلا در این سنگ ها عموماً پایین است و بالاترین مقدار آن در لیستونیت های نوع III، ppb 290 اندازه گیری شده است. در مطالعه نمونه‌های کانی سنگین در رسوبات آبراهه ای لیستونیت های منطقه، ذرات طلا، پیریت، کالکوپیریت، سینابر و مس طبیعی تشخیص داده شد. ذرات طلا بیشتر همراه با پیرﻳت هستند و بیشترین اندازه آن به 80 میکرون می رسد. داده‌های تجزیه نقطه‌ای نشان می‎دهد که بیشتر سولفیدها از پیریت، مارکاسیت، براوویت (Brovoite) و به مقدار کمتر کالکوپیریت تشکیل و بیشتر پیریت ها به مارکاسیت تبدیل شده‎اند. همچنین بیشتر کانی‎های کربناتی موجود در این لیستونیت‌ها، دولومیت و منیزیت است. وجود کانی شاخص براوویت با منطقه‌بندی آشکار و مرتبط با تغییرات مقادیر نیکل، نشانگر تغییرات متناوب فیزیکوشیمیایی در سیال گرمابی است. مطالعه کانه‎نگاری و توالی همبود کانی‎ها نشان از تشکیل دولومیت و منیزیت در مرحله پیش از کانی سازی و در ادامه آن سولفیدها (بیشتر پیریت) دارد. مطالعه اﻳزوتوپ های پایدار کربن و اکسیژن در 3 نمونه دولومیت (= 9.353- 9.982 ‰, D13CPDB =1.57-1.67 ‰ D18OSMOW) نشان می‎دهد که منشأ ایزوتوپ‌های اکسیژن و کربن می‌‏تواند از آب‎های اقیانوسی باشد که در اثر حرکت و چرخش این آب‎ها در سنگ‎های اولترامافیک مجموعه‌های افیولیتی و به دنبال آن، رخداد دگرسانی در آنها، دولومیت تشکیل شده است. با توجه به گسترهD34SCDT در زوج کانی پیریت- مارکاسیت در لیستونیت های سیلیسی هنگران (9/7- 7/5 ‰)، چنین به نظر می رسد که سولفور کانی‎های سولفیدی اشاره‎شده از سنگ‌های گرانیتی جنوب منطقه منشأ گرفته‌ است. با در نظرگرفتن حضور گسترده سنگ‎‌های اولترامافیکی سرپانتینی‎شده و همچنین رخنمون‎های گرانیت در منطقه مورد مطالعه، می‌توان منشأ طلا، نقره و عناصر پایه از جمله مس، سرب، روی، جیوه، آرسنیک، آنتیموان را مرتبط با گرانیت‌های منطقه و منشأ کروم، نیکل، تیتان و آهن را مرتبط با اولترامافیک‌ها دانست. نتایج حاصل از مطالعه میانبارهای سیال روی رگه‌های کوارتز کانه‌زایی‌شده در لیستونیت های هنگران نشان می دهد که سیال‌گرمابی مؤثر بر سنگ میزبان شوری پایینی دارد و بیشترین دمای سیال 280 درجه سانتی‎گراد اندازه گیری شده است.

کلمات کلیدی