آلودگی هوا به عنوان یکی از مهم ترین مخاطرات تکنولوژیک دوره معاصر، عمدتاً پیامد ظهور کلان شهرها و رشد روزافزون صنایع می باشد. و مطالعه آلودگیهای جوی یکی از اهداف مهم مطالعات اقلیمی و زیست محیطی بشمار می رود. از آنجا که شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر ایران بعد از تهران با این بحران شهری مواجه است، در این مقاله به شناسایی الگوهای جوی مؤثر بر آلودگی هوای این شهر طی دوره آماری 1389-1386پرداخته شده است. در این راستا برای شناسایی الگوهای موثر بر ایجاد روزهای آلوده به دو آلاینده مونوکسیدکربن (CO) و مواد معلق (PM10 ) در نیمه سرد سال(پاییز و زمستان) ، داده های روزانه فشار سطح دریا(SLP) و سطح 500 هکتوپاسکال متعلق به مرکز ملی و پیش بینی محیطی آمریکا(NCAR-NCEP) به صورت رقومی و در محدوده 25 تا 70 درجه شمالی و 20 تا 55 درجه شرقی مورد استفاده قرار گرفت. سپس به منظور تعیین الگوهای جوی پاییز و زمستان از روش های چند متغیره، تحلیل مؤلفه اصلی(PCA) و خوشه بندی(CL) استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که در هر دو فصل ، 6 عامل با همدیگر نزدیک به 90 درصد پراش داده ها را توجیه می کنند. همچنین طبقه بندی روزهای آلوده به مونوکسیدکربن و مواد معلق با آرایه Ward نشان داد که این روزها در5 خوشه یا گروه قرار می گیرند. در مرحله آخر برای هر کدام از گروه ها ، نقشه های مرکب از داده های سطح متوسط دریا(SLP) و سطح 500 هکتوپاسکال تهیه و تحلیل سینوپتیکی در هر گروه انجام شد. نتایج نهایی نشان داد که وجود ناوه در اطراف دریاچه آرال، موجب ریزش هوای سرد به منطقه سیبری و شمال شرق ایران گردیده و این شرایط در سطح زمین موجب قوی تر شدن پرفشار سیبری، ورود جریانات سرد و خشک از شمال شرق به منطقه مطالعاتی و نهایتا افزایش آلودگی های شهری می شود. همچنین در برخی از الگوها استقرار یک پرفشار در غرب ایران و ورود جریانات شمال غربی در نیمه سرد سال به عنوان الگوهای فشار موثر در کاهش شدید دما و ایجاد پایداری هوا، تراکم غلظت آلاینده ها را در سطح شهر مشهد را به دنبال دارند. کم فشارها و سیکلونهای ضعیف ورودی به منطقه، ناپایداری و انتقال ذرات گردوغبار از بیاباتهای ترکمنستان در دو فصل به شهر مشهدرا موجب می شوند.

کلمات کلیدی