مقالۀ حاضر به بررسی فرایند قلب در زبان فارسی می‌پردازد. معمولاً فرایند قلب فرایندی نظام‌مند تلقی نمی‌شود و درمیان انواع فرایندهای واجی به‌صورت فرایندی نامنظم، پراکنده، جانبی و فرعی درنظر گرفته می‌شود. بااین‌حال، در برخی از زبان‌ها فرایندی منظم و قاعده‌مند است. به‌نظر می‌رسد فرایند قلب اگر "هدف ساختاری خاصی" را تأمین کند، می‌تواند منظم باشد. این هدفِ ساختاری ممکن است ماهیتی عام و واجی داشته باشد. تحلیلِ آن در زبان فارسی نشان می‌دهد که این فرایند در فارسی ‌میانه، پس‌از حذف واکه‌های پایانیِ واژه‌ها در غالب موارد به‌طور منظم عمل کرده و با تغییر توالی واج‌ها، آن‌ها را تابع اصل توالیِ رسایی یا توزیعِ رسایی، که ناظر بر نوعی خوش‌ساختی واجی است، می‌کند. اما درمورد داده‌های مورد تحلیل در این مقاله، که به فارسی امروز مربوط می‌شوند، نمی‌توان از نظم آن سخن گفت. زیرا درحالی‌که، در مواردی، برون‌دادِ فرایند قلب با اصل توالیِ رسایی یا توزیعِ رسایی مطابقت داشته است، در موارد دیگر توالیِ واج‌هایی را که تابع اصل توالیِ رسایی یا اصل توزیعِ رسایی بوده‌اند، درجهت عکس تغییر داده است. ناگفته نماند که درهرحال، موارد تابع حالت اول بیشتر از موارد تابع حالت دوم بوده‌اند.

کلمات کلیدی