مرتبه ذات باری تعالی پیچیده ترین اعتبارات مقوله و مفهوم عرفانی است ؛ مرتبه اطلاق مقسمی که حتی حمل واژه های مقام , مرتبه , اعتبار عرفانی و حتی اطلاق نیز بر آن محل تردید واقع شده است . درباره وجود لابشرط مقسمی دو اختلاف وجود دارد ؛ یکی اختلاف میان فلاسفه و عرفا و دیگر اختلاف میان خود عرفا . اختلاف میان فلاسفه و عرفا در این است که آیا این مرتبه تنها از معقولات ثانیه فلسفی است و ما بازاء خارجی ندارد , چنانچه فلاسفه معتقدند ؛ یا حقیقه الحقایق است، آن چنان که عرفا باور دارند . اختلاف میان عرفا نیز در تبیین « لا اسم و لا رسم له » و شرایط و لوازم حمل و سخن گفتن در این مقام است . برخی معتقدند هر حملی حتی حمل اطلاق , وجود , وحدت , وجوب و بساطت بر این مقام نادرست است , چنانچه سلب آن نیز نادرست است و شایسته درباره این مقام تنها سکوت است . این گروه در این مقام سخنان به ظاهر تناقض آلودی مطرح می کنند . برخی نیز معتقدند تعبیر « لا اسم و لا رسم له » به این معنی نیست که امکان اشاره به آن مقام با لفظی از الفاظ و اسمی از اسماء انکار شده باشد بلکه تنها اگر حملی منجر به تعین در مقام ذات شود نادرست خواهد بود ؛ چرا که قبل از هر مقیدی مطلقی باید . در این مقاله ضمن تحلیل آراء مختلف به این نتیجه خواهیم رسید که حتی حمل برخی محمول ها همچون اطلاق مقسمی , وجوب و وجود نیز منجر به تعین در مقام ذات می شود و با « لا اسم و لا رسم له » قابل جمع نخواهد بود , به دلیل مشروط بودن انتزاع از حاق ذات به احاطه علمی و نیز مساوی بودن معقول ثانی با معلوم بودن و متعین و محدود بودن به حدود فهم . فرضیه پیشنهادی نویسنده این است که دستگاه منطقی و معرفت شناختی ارسطویی – مشائی توان تبیین و توجیه حکم ناپذیری مقام ذات را ندارد , لکن این به معنای توجیه ناپذیری مطلق آن نیست و نمی توان از آن خرد ستیزی یافته های عارفان را نتیجه گرفت . همچنین عرفان هیچ دلیلی الزامی برای کوتاه آمدن در برابر دستگاه منطقی و معرفتی ارسطویی – مشائی ندارد و می تواند در تبیین و توجیه عقلانی – منطقی نظریات خود، فارغ از این پارادایم , دستگاه های منطقی – معرفتی دیگر را نیز محک بزند .

کلمات کلیدی