حاکمیت عقل بر قوای « فضیلت » را ذات و جوھر نفس مجرد انسان میداند و « عقل » مسکویه نفس و اعمال آن، ذکر میکند که نتیجهی آن، آزادی عقل در پرداختن به تأملات نظری است و ره آورد نفس است. بنابراین سعادت، مستند به جنبه « سعادت » ھمان ،« حکمت » این تأملات که عبارت است از نظری عقل است، و فضیلت که حاصل شأن عملی عقل است، نقشی مقدمی برای آن دارد. اما در آیات و روایات، فضیلت و سعادت انسان از طرفی ریشه در عقل دارد و از طرف دیگر اراده و انتخابگری انسان میان فجور و تقوا، موجب تزکیه (فضیلت) و در نتیجه فلاح (سعادت) است. از این رو حوزه معنایی عقل در لغت و لسان دین، و ھمچنین شاخصه محوری فضیلت و سعادتِ انسان بهعنوان آن « انسان به منزله عامل انتخابگر » در قرآن، سؤالات کلیدی این تحقیق بودهاند که پس از تعیین شاخصه محوری، و بازشناسی معنای عقل و اذعان به منشأ بودن آن در فضیلت و سعادت از طریق تمییز میان حق و باطل و تدبیر و عاقبتاندیشی، به این نتیجه رسیدیم که بر خلاف رأی مسکویه، « تقوا » فضیلت نقش مقدمی برای سعادت ندارد بلکه ملاک فضیلت و سعادت یک چیز است و آن اتخاذ است.

کلمات کلیدی