با ورود مغولان به قلمرو ایران و تشکیل دولت ایلخانی، تحوّلی مهم در زمینه‌ی مبانی مشروعیت حکومت‌ها در ایران رخ داد. حاکمان ایلخانی، از مبانی جدید مشروعیتی که در میان مغولان پذیرفته شده بود پیروی می‌کردند. اگرچه از زمان غازان‌خان و رسمیت یافتن اسلام در حکومت ایلخانی تلاش شد تا از مشروعیت دینی نیز بهره گرفته شود، اما مشروعیت چنگیزی همچنان بیشترین اهمیت را داشت. با برافتادن حکومت ایلخانی و در نبود فردی برخوردار از مشروعیت چنگیزی-هلاکوییِ مورد توافق همگان، نیروهای متعدّدی با خاستگاه‌های قدرت متفاوت بر سر کسب قدرت و تصاحب میراث ایلخانان به رویارویی با یکدیگر پرداختند. در چنین فضایی بود که حکومت‌هایی همچون سربداران، آل‌کرت، آل‌اینجو، آل‌مظفر، آل‌چوپان و آل‌جلایر سربرآوردند. هر یک از این حکومت‌های محلی در تلاش برای اثبات سزاواری حاکمیتی خویش به بهره‌گیری از منابع مختلف مشروعیت سیاسی روی آوردند که مشروعیت چنگیزی- هلاکویی، مشروعیت دینی و حقّ حاکمیت موروثی محلی از آن جمله بودند. در این میان مشروعیت ایرانی از دیگر مبانی مشروعیتی بود که این حکومت‌ها کمابیش بهره‌گیری از آن را مدّنظر قرار دادند. این امر از راه‌هایی چون تأسی به مفاهیم و الگوهای باستانی ایران همچون فرّه ایزدی، همانندسازی با پادشاهان ایرانی و به کارگیری اسطوره‌های حماسی – پهلوانی ایرانی در ادبیات سیاسی انجام می‌شد. مقاله حاضر به بررسی چرایی و چگونگی این مشروعیت در حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری و نقش آن در استقرار و استمرار حاکمیت آنها می‌پردازد. براساس یافته‌های این پژوهش مشروعیت ایرانی در عصر این حکومت‌ها قابل توجه بوده است و لازم است در بررسی آنچه که بعدها از جمله در حضور انگاره‌های ایرانی در تأسیس و استمرار حکومت صفویان بروز یافت، به آن توجه بیشتری شود.

کلمات کلیدی