منطق فازی، نظریه ای است برای اقدام در شرایط عدم اطمینان؛ این نظریه قادر است، زمینه را برای استدلال، استنتاج، کنترل و تصمیم گیری در شرایط عدم قطعیت فراهم آورد (جعفری خالدی و میر وکیلی، 1389، طاهری، 1378) که این عدم قطعیت، مربوط به عدم صراحت و عدم شفافیت مربوط به یک پدیده خاص می‌باشد، یعنی پدیده ممکن است ذاتاً غیر صریح و وابسته به قضاوت افراد باشد (کوره پزان، 1382). پرواضح است که بسیاری از تصمیمات و اقدامات ما در شرایط عدم اطمینان بوده و از سویی دیگر، حالت‌های واضح غیرمبهم، بسیار نادر و کمیاب می‌باشند (هاجک ، 2006، اسلامی، 2012). در این نوشتار بر آنیم که نشان دهیم در حوزه ای مثل برنامه درسی، چگونه می‌توان با اتکا به منطق فازی، نشان داد که تقلیل عنصری چون تدریس، به شیوه سنتی و واحد، جز نگاه تک بعدی و مبهم چیزی برای ما به ارمغان نمی‌آورد. رهیافتی که مطالعه بر مبنای آن انجام گرفته است، رهیافت فازی و روش استفاده مبتنی بر استدلال نظری است. در منطق فازی، هر نوع بیان واقعیت، یکسره درست یا نادرست نیست. حقیقت آن‌ها چیزی بین درستی کامل و نادرستی کامل است. چیزی بین یک و صفر، یعنی مفهومی چند ارزشی، چیزی بین سیاه و سفید، یعنی خاکستری است (قاسم نژاد مقدم، بقایی نیا و بافنده زنده، 1389). معرفت شناسی غالب بر علوم اجتماعی که علوم تربیتی جزیی از آن است، معرفت شناسی دو ارزشی (صفر و یک) و یا همان فضای ارزشی کذب و صدق ارسطویی است که زیربنای آن را می‌سازد (زارعیان و سفیری، 1390). به عبارتی، مسائل موجود در دنیای واقعی معمولاً ساختار پیچیده ای دارند که به دلیل وجود ابهام و عدم قطعیت در تعریف و درک آن‌هاست (سعیدی و افشاری جو، 1389). لذا، ابهام در ماهیت علم بوده و بر خلاف برخی که معتقدند باید تقریب‌ها را دقیق‌تر کرد تا بهره‌وری افزایش یابد، منطق فازی معتقد است که باید به دنبال ساختن مدل‌های و اتخاذ تصمیم گیری هایی بود که ابهام را به عنوان بخشی از یک فضا و سیستم بشمار آورد (جعفری خالدی و میر وکیلی، 1389). لذا، این منطق برای سنجش مسایل و الگوهای کیفی کاربرد فراوان داشته و جوابگوی مسایل زیادی در حوزه های علوم تربیتی می‌باشد. منطق فازی تاکنون در حوزه های حسابداری (نمازی و کریمی، 1390)، ورزش (نوری و صادقی، 1392)، جغرافیا و زمین شناسی (دهقانی، قاسمی و ملکیان، 1391، محمدی، صادقی، خیرخواه، 1391، چیت سازان، دهقانی، راست منش و میرزایی، 1392)، کشاورزی (عباسپور گیلانده و صدقی، 1392)، مکانیک (ظهیری پور و جلالی، 1391، مرادپور، هاشمی و خلیلی، 1392)، صنعت و تکنولوژی (سعیدی و افشاری جو، 1389) و بسیاری از قلمروهای دیگر کارایی خود را به اثبات رسانیده است. لیکن، پیشینه پژوهش‌های انجام شده حاکی از این است که بیشتر پژوهش‌ها در این زمینه، علوم پایه و فنی است و در مباحث علوم تربیتی جز در دو مورد (حقانی، 1388، آیت و حری نجف آبادی، 1389) متأسفانه کاری صورت نگرفته است. این منطق در موقعیت هایی که نمی‌توان فرمول و مدل دقیقی برای حل مسائل ارائه داد، کاربرد بسیاری دارد. لذا، در حوزه ای مثل برنامه درسی و به خصوص در زمینه تدریس، معلم در فعالیت‌های یاددهی- یادگیری با موقعیت‌هایی مواجه می‌شود که بسیاری از تصمیم گیری‌های وی، در شرایط غیر مصرح و مبهم صورت می‌پذیرد. بنابراین، فعالیت‌های تدریس می‌بایست با توصیف تقریبی یا همان فازی که قابل تجزیه و تحلیل باشد، معرفی شود. منطق فازی یک راهکار است که به وسیله آن می‌توان موقعیت‌های پیچیده تدریس را که بیان یک شیوه واحد و تصمیم گیری صریح، غیر ممکن یا حداقل بسیار مشکل است به آسانی و با انعطاف بیشتری انجام پذیرد. با چنین نگاهی، مشکلات یادگیری هر چند مشابه، راه حل‌های متفاوتی را می‌طلبد. به عبارتی، با بکارگیری منطق فازی، واقعیت‌های دنیای فراگیران نه به صورت حقایق صفر و یک، بلکه به صورت طیفی خاکستری از توانمندی‌ها و استعدادهای آنان دیده می شود. با چنین نگرشی، تدریس و ایجاد تغییرات اعم از شناختی، نگرشی و عملکردی در فراگیران بسیار پیچیده تر از آن است که بتوان یک توصیف و تعریف دقیق برای آن به دست آورد. لذا، به‌کارگیری چنین رهیافتی در حوزه عمل و اجرایی برنامه درسی، به جای تقلیل تدریس به شیوه های سنتی و واحد و اتخاذ تصمیم گیری در موقعیت های هر چند مشابه یادگیری، برای هر فعالیتی که فراگیر جهت یادگیری اقدام می‌کند، درجه ای از اعتبار و اهمیت قائل بوده و مواجه شدن معلم با موقعیت‌های یکسان، تصمیم گیری‌های متفاوتی را طلب می‌کند. بحث و نتیجه‏گیری منطق فازی یک روش متفاوت برای مسایلی که نیاز به کنترل دارند، فراهم می‌آورد و قادر است مسائل پیچیده در حوزه علوم تربیتی و به ویژه در زمینه تدریس را که به روش‌های معمولی حل نمی‌شوند را به سادگی حل نماید . این منطق همانند دانش فرد خبره عمل می‌نماید. به عبارتی، نظریه مجموعه های فازی برای اقدام در شرایط عدم اطمینان است. بنا به این خصوصیات منطق فازی، منطقی مناسب برای فعالیت‌های تدریس است که اکثراً با متغیرهای کیفی سروکار دارند. البته منطق فازی، مثل منطق نسبی گرایی یک منطق چند ارزشی نیست؛ بلکه یک منطق بی نهایت ارزشی بوده و خطای تصمیم گیری را به حداقل ممکن می‌رساند. منطق فازی به دنبال رفع ابهام در مسائل تربیتی نیست؛ بلکه در جستجوی تحلیل مسائل و مشکلاتی در تدریس است که در ذات آن‌ها ابهام وجود دارد. در واقع، منطق فازی به دنبال مدل سازی مسائل همراه با ابهام است که معلم همواره با این‌گونه مسائل ارتباط دارد. پیدایش این روش تفکر، بازتاب‌های گوناگونی در میان اندیشمندان حوزه های مختلف داشته است. با عنایت به یافته های حاصل، می‌توان گفت که رهیافت منطق فازی به عنوان تغییر در عرصه مطالعات برنامه درسی و به ویژه در حوزه تدریس جهت عمق بخشی به یادگیری، قابل تأمل بوده و داشتن چنین نگاهی در برنامه درسی می‌تواند ما را به درک و فهم عمیق‌تری از فعالیت‌های یاددهی-یادگیری رهنمون سازد. فهرست منابع منابع فارسی آیت، سعید، حری نجف آبادی، الهام (1389). ترکیب فناوری اطلاعات و منطق فازی در ارائه روشی نوین برای ارزشیابی آموزشی (مطالعه مورد تدریس ریاضیات)، فصلنامه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 1 (2): 129-146. جعفری خالدی، وحید، میروکیلی، محبوبه سادات (1389). مقدمه ای بر منطق فازی و کاربردهای آن، روش، 108 (16): 40-45. چیت سازان، منوچهر، دهقانی، فاطمه، راست منش، فاطمه، میرزایی، یحیی (1392). مکانیابی محل دفن پسماندهای جامد شهری با استفاده از فناوری اطلاعات مکانی و منطق فازی-تحللی سلسله مراتبی (مطالعه موردی: رامهرمز، سنجش از دور در علوم منابع طبیعی، 4 (1): 39-55. حقانی، محمود (1388). کاربرد منطق فازی در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، فصلنامه تعلیم و تربیت، 50: 53-68. دهقانی، مرتضی، قاسمی، حسین، ملکیان، آرش (1392). اولویت بندی مکانی عملیات کاهش سیل و کنترل فرسایش با استفاده از روش منطق فازی؛ مزالعه موردی حوزه آبخیز فورگ، مرتع و آبخیزداری، 66 (1): 73-88. زارعیان، مریم، سفیری، خدیجه (1390). علوم انسانی بومی بر مبنای منطق فازی، معرفت در دانشگاه اسلامی، 15 (1): 83-94. سعیدی، حسام، افشاری جو، پونه (1389). منطق فازی به زبان ساده، کارآفرین، 82: 61-64. طاهری، سید محمد (1378). آشنایی با نظریه مجموعه های فازی، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی. ظهیری پور، سیذعلی، جلالی، علی اکبر (1392). بهبود کنترل مد لغزشی مدل مبنای پیوندی سیستم تعلیق فعال خودرو با استفاده از چرخش بهینه سطوح لغزش و منطق فازی، فصلنامه مکانیک هوافضا، 9 (2): 79-87. عباسپور گیلانده، یوسف، صدقی، رضا (1392). پیش بینی نیروی مقاوم کششی و انرژی مورد نیاز عملیات زیرشکنی با استفاده از رویکرد منطق فازی، ماشین های کشاورزی، 3 (2): 104-113. قاسم نژاد مقدم، نیما، بقایی نیا، فاطمه، بافنده زنده، علیرضا (1389). منطق فازی به زبانی ساده، ماهنامه کنترل کیفیت، 24: 43-51. کوره پزان، امین (1384). اصول تئوری مجموعه های فازی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیر کبیر. محمدی، اشکان، صادقی، حامد، خیرخواه، مسعود (1392). برنامه ریزی برای اسکان موقت در هنگام بحران زلزله با استفاده از منطق فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی؛ مورد مطالعاتی غرب تهران، گزارش بررسی، 72 (73): 30-39. مرادپور، محمدعلی، هاشمی، سید حجت، خلیلی، خلیل (1392). بکارگیری منطق فازی جهت پیش بینی هندسه جوش در جوشکاری زیرپودی، مکانیک سازه ها و شاره ها، 3 (1): 1-13. نمازی، محمد، کریمی، محسن (1390). بررسی کاربردهای منطق فازی در حسابداری، چشم انداز مدیریت مالی و حسابداری، 1: 9-36. نوری، محمدحسین، صادقی، حیدر (1391). طراحی نرم افزار استعدادیابی بر پایه منطق فازی در رشته بسکتبال، مطالعات طب ورزشی، 13: 27-38. منابع انگلیسی Eslami, E. (2012). AN ALGEBRAIC STRUCTURE FOR INTUITIONISTIC FUZZY LOGIC, Iranian Journal of Fuzzy Systems,. 9( 6), 31-41. Hajek, P. (2006). What is mathematical fuzzy logic? Fuzzy Sets and Systems, 157, 597-603.

کلمات کلیدی