نظام مستبدانه‌ی عراقِ دورانِ صدام‌حسین، اقسامِ ناهمسانی‌های جامعوی عراقی‌ها را در چرخ‌گوشتِ ایدئولوژیکِ حزب بعث، مضمحل ‌نمود؛‌ ولی پیشینه‌ای برجاگذاشت که به‌محضِ پایان کار وی، خشونت‌های قومی،‌ فرقه‌ای و مذهبی سر برآوردند، گسل‌های جامعه‌شناختی/ هویّتی عراقی‌ها بر همدیگر غلطیدند و فوران قساوت‌های گوناگون را سبب شدند. نگارنده بر این باور است که یکی از مؤلفه‌های سبب‌سازِ بروز بی‌ثباتی کنونی، شیوه‌ی تدوین و تصویب قانون‌اساسی جدید عراق است. وجود شکاف‌های فعالِ قوم‌شناختی، جمعیت‌شناختی،‌ دین‌شناختی و جامعه‌شناختی در عراق، خود‌به‌خود مسبب افزایش خشونت در محیطی شد که پیشینه‌ی فرهنگ دموکراتیک نداشت و ‌بذر خصومت، از پیش، در آن کاشته شده بود. در جامعه‌ی عراق، ‌به‌دلیل وجود پیشینه‌ی ساختار سیاسی ویژه (چیرگی ‌ارتش، ‌سنی‌ها و حزب بعث) ‌عدم توسعه‌ی جامعه مدنی، ‌سیاست‌های ترحیل و تعریب ‌و حاکمیت پدرسالاری نوین حزب بعث،‌ هیچ‌گاه زمینه‌ای مساعد برای رشد نهادهای دموکراتیک پدیدار نشد. فرآیند مهندسی‌گونه‌یِ تأسیس قانون‌اساسی عراق، نیز سبب شد عراقی‌ها، بدون ممارست‌های دموکراتیک، به عرصه‌ای گام بگذارند که پیشاپیش آن‌را به‌درستی نمی‌شناختند.

کلمات کلیدی