نویسندگان پارسی‌نویس از گذشته به استفاده از امثال عربی در کتابها و رسائل خود علاقه‌مند بوده‌اند و از یک سو آنها را برای تبیین بهتر مقاصد خود به کار می‌برده و از سوی دیگر بدین وسیله آشنایی ژرف خود را با ادب تازی به رخ می‌کشیده‌اند. یکی از متون مهم زبان فارسی بویژه در حوزة ادبیات عرفانی که گنجینه‌ای سرشار از مفاهیم و موضوعات مختلف به شمار می‌رود، نامه‌های عین‌القضات همدانی است که به دلیل نبود فهرستی جامع و متنوع برای آن، چندان که باید و شاید مورد استفادة پژوهشگران و محققان قرار نگرفته است. در این جستار نویسنده امثال عربی به کار رفته در این متن را استخراج کرده و با کتب مهم امثال و ادبیات عرب تطبیق و از این رهگذر نشان داده است که قاضی در میان مکتوبات خود، 73 مثل عربی را به کار برده است که در میان آنها افزون بر امثال کهن، امثال مولّدون هم دیده می‌شود. همچنین حدود یک‌پنجم این امثال در مثل‌نامه‌های کهن عربی و امهات کتب ادبیات تازی که از رهگذر حوادث روزگار مصون مانده و به دست ما رسیده است دیده نمی‌شود. بنابراین فهرست ارائه شده در این جستار همراه با توضیحات آن، نه تنها شماری مثل را به گنجینة سرشار و غنی امثال عربی می‌افزاید، که تبحر قاضی را در ادبیات عرب به‌خوبی نشان می‌دهد و افزون بر این، تا حدی منابع وی را نیز در نگارش نامه‌ها مشخص می‌کند.

کلمات کلیدی