در میان اختران که در جهان بینی اساطیری از کهن ترین مظاهر الوهی بوده، هماره با پدرانگی، حاکمیت آسمان بر زمین و تعییت بخت و سرنوشت مرتبط بوده اند، خورشید و ماه از اهمیتشاخص تری برخوردار بوده اند و می توان رب النوع های برآمده از تجسم ذهنی این عناصر را در هر فرهنگ کهن بشری بازجست. در این میان، خورشید و خدایان خورشیدی، معمولاً با قداست جایگاه پادشاهی و تفویض قدرت حکومت بر جهان ارتباط می یابد و شاهان کهن، فرزند خورشید بوده یا توسط نیروی آن حمایت می شدند. ماه نیز با فرّه بخشی، چرخة تکامل زیستی و نقش زنانه ای که در رویش گیاهان و باروری زمین دارد، شناخته می شود. در شاهنامة فردوسی، متأثر از اساطیر و فرهنگ ایران باستان، قداست خورشید و ماه، سوگند خوردن به آنها و کارکردها و رموز اساطیری آنها، در ارتباط با قداست شاهان شاهنامه به روشنی مشاهده می شود و اعطای فرّ کیانی به شاه از جانب مهر که در اساطیر و متون کهن و فرهنگ دینی- سیاسی عصر ساسانی نمودهای روشنی دارد و کهن-الگوی کلیدی شاه- موبد بر مبنای آن معنا می یابد، در شکل گرفتن شالوده های بنیادین این متن نقش اساسی دارد. ماه نیز به عنوان عنصر مقدس مکمل هور با خویشکاری فره بخشی شاه- موبد و نقش او در تداوم خجستگی طبیعت مرتبط است. در این جستار، با رویکردی تطبیقی به نمودهای جهانی هر نمادپردازی، ساختهای اساطیری مرتبط با دو عنصر سماوی ماه و مهر و ارتباط آنها با مفهوم شاه و جلوه های آنها را در اساطیر ایران و شاهنامة فردوسی پرداخته شده است.

کلمات کلیدی