پرداختن به اندیشۀ اجتماعی شاعران و نویسندگان و بررسی رابطۀ آن با شعر، به عنوان بخشی از ساختار ذهنی جامعه، از موارد ضروری در حوزۀ مطالعات جامعه شناسی ادبیّات به شمار می رود.رابطۀ دامنه دار و گستردۀ زبان و ادبیّات فارسی با زبان و ادبیّات عربی، رابطه ای تاریخی است و در مقاطع مختلف دست خوش تحوّلات و فراز و فرودهایی بوده است. از قرن هجده میلادی به بعد، جریان های فرهنگی جهان تحت تأثیر تحوّلات جدید اجتماعی راهی دیگر پیموده و وجوه مشترک یافته است؛ در این میان آبشخور فکری مشترک محمود سامی البارودی ( 1839- 1904 م ) و ملک الشّعرای بهار ( 1887- 1952 م )، وقایع اجتماعی قرن نوزدهم بوده است. این جستار با تکیه بر نظریۀ ساخت گرای لوسین گلدمن و با رویکردی تحلیلی – تطبیقی، علاوه بر تحلیل ساختارهای متنی شعر این دو شاعر، با حرکتی شناور میان شعر و اجتماع به عنوان دو ساختار مرتبط، زمینه های خلق مفهوم آزادی در بیان شعری آن دو را، در دو بخشِ دریافت و تشریح روشن می کند. مهم ترین نتایج حاصل از این پژوهش عبارتند از: طرح مسأله آزادی در شعر دو شاعر بر اساس یک ایدئولوژی مشخّص شکل گرفته است.مسایل اجتماعی در شکل گیری ذهنیّت اجتماعی دو شاعر و کلام ادبی آنان مؤثّر بوده است.مسائل اجتماعی طرح شده در شعر دو شاعر، بخشی از ساختارِ غالبِ اجتماعیِ زمانه است.

کلمات کلیدی