ابوالمعانی عبدالله بن محمّد میانجی، مشهور به عین‌القضات (492-525 ق.)، یکی از بزرگ‌ترین اندیشمندان و عارفان سدة ششم هجری است که با وجود عمر کوتاه، آثاری مهم و درخور توجه از خود باقی گذاشته است. یکی از این آثار «مکتوبات» اوست که به سبب حجم زیاد، در زمرة ارزشمندترین منابع در شناخت افکار و اندیشه‌های وی به شمار می‌آید. از آنجا که او این نامه‌ها را به‌صورت پنهانی می‌فرستاده، به هنگام نگارش آنها در بیان عقاید و باورهای خود، صراحت بیشتری به خرج داده و بی‌محابا آراء و افکار مذهبی، عرفانی و سیاسی خویش را مطرح کرده است. این نامه‌ها که عین‌القضات آنها را خطاب به دوستان و ارادتمندان و شاگردان خود نوشته است1، به هیچ روی با منشآت و ترسّلات دیگر نویسندگان درخور تطبیق و سنجش نیست، بلکه تنها به این دلیل که به مریدان ارسال شده و یا در پی پرسش و احیاناً اعتراض ایشان به نگارش درآمده، نام نامه (مکتوب) بر آنها نهاده شده است، وگرنه اغلب نامه‌های عین‌القضات، همچون رساله‌هایی است که نگارنده در آنها نکته‌ها و دقیقه‌های عرفانی، کلامی و ایدئولوژیک خود را نوشته است. شادروان دکتر منزوی بر آن است که بجز چند نامه که عین‌القضات در پاسخ مریدان خود در خاندان اَلُه نوشته است، دیگر نامه‌های او نامه‌های «ایدئولوژیک تبلیغی عرفانی» است، چرا که در دوران خفقان که قاضی از دسترسی به رسانه‌های همگانی چون منبر و محراب محروم بوده، پیام خود را از طریق نامه به شاگردان و دوستانش ارسال می‌کرده است و آنان هم به گسترش و پخش آنها مبادرت می‌ورزیده‌اند.

کلمات کلیدی