فرقه ی اسماعیلیه ی نزاری به رهبری حسن صباح بنیادگذار ترور در معنی کلاسیک آن است، چه پیش از آن و در بافتار تاریخی ایران دهه های میانه هیچ کجا دیده نشده است که جریانی از ترور همچون حربه ای راهبردی و همزمان مکانیسمی دفاعی، به شکلی کاملاً سازمان مند در جهت نیل به اهداف خود، بهره گیرد. مقاله حاضر، ترور در فرقه اسماعیلیه را با رهیافت کیفی و براساس شواهد تاریخی، دنبال و با تکیه براستدلال استقرایی به تحلیل جامعه شناختی عوامل مؤثر بر عملکرد این جریان پرداخته است. در این پژوهش شرایط علّی و مداخله گری که سبب شکل گیری پدیده ترور در فرقه اسماعیلیه شده است، شناسایی گردید. برخی از شرایط علی ناشی از ترغیب های درونی-ارزشی این جنبش بوده که از آن جمله عواملی همچون اندیشه تشکیل حکومت راستین توسط حسن صباح، منازعات سیاسی در دستگاه سلجوقی، پارسایی انقلابی حسن صباح و خصومت وی با خواجه نظام الملک بیشترین تاثیر را داشته اند. از سوی دیگر فشار ساختاری و بافتاری جامعه اسلامی عصر شرایط مداخله گر مهمی را ایجاد کرده است که شامل منازعات داخلی، نوگرایی کلامی، بحران مشروعیت، سرکوب فزاینده، پایگاه مردمی، جابجایی های سیاسی، انقراض دولت فاطمی، فقدان ابزارهای رفرم در ساخت سیاسی حاکم و ظلم و بیداد کارگزاران حکومتی بوده است. در یک مناظره و منازعه تاریخی، این دو عنصر منجر به تولید و بازتولید ترور در فرقه اسماعیله نزاری شد.

کلمات کلیدی