تغییر جهت روشنفکری در ایران از راست به چپ طی دورة کوتاه‌مدت پهلوی اول رخ داد. برخلاف روشنفکران نسل اول پهلوی که به بازسازی جامعة ایرانی براساس الگویی تدریجی و گام‌به‌گام و برمبنای مدرنیته اعتقاد داشتند و این موضوع آنان را به همراهی با نظام پهلوی برای بازاندیشی دربارة اندیشة ایران‌شهری کشاند، روشنفکران نسل دوم به‌طورکلی از مهندسی تدریجی اجتماعی دست شستند و بر تغییر انقلابی وضع موجود پای فشردند. این مقاله براساس نظریة مهندسی اجتماعی و کثرت‌گرایی مفهومی توضیح می‌دهد که این تغییر روش چه تفاوت‌هایی را در فضای روشنفکری ایران طی دورة پنجاه‌سالة پهلوی پدید آورد. به گمان نویسندگان، روشنفکرانِ این دو نسل شباهت‌هایی با هم دارند، چنان‌که هردو نسل روشنفکر به‌شدت تحت تأثیر روندهای روشنفکری اروپایی بوده‌اند، هردو به مخالفت با پایگاه طبقاتی خود برخاسته‌اند و هردو داعیة بازگشت به خویشتن را داشته‌اند. با وجود این، آنان راهی سراسر متفاوت در پیش گرفتند. درحالی‌که نسل اول براساس بازخوانی آثار پارسی قبل از مشروطه به همراهی با دولت پهلوی برای پیشبرد مدرنیته در ایران پرداخت، نسل دوم ازطریق وارونگی اندیشة انقلاب ذهنی مارکسیسم، به مخالفت با نظام حاکم پرداخت و در این مسیر، با مدرنیتة ایرانی نیز به جدال برخاست.

کلمات کلیدی