به منظور ارزیابی خدمات اکوسیستمی خاک تحت تأثیر مدیریت های مختلف پرنهاده و کم نهاده در استان خراسان، نمونه برداری از 10 محل تحت مدیریت های مختلف زراعی و باغی در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار نمونه به عنوان تکرار از هر نوع مدیریت در بهار سال 1393 انجام شد. نمونه برداری از عمق 30-0 سانتی متر خاک در مزارع کم نهاده شامل مزارع چندساله زعفران و باغات میوه و مزارع پرنهاده یکساله کشاورزان شامل گندم و ذرت و مزارع یکساله آزمایشی (مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد) برداشت و خصوصیات مختلف فیزیکی (شامل وزن مخصوص ظاهری)، شیمیایی (شامل محتوی کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل دسترس، پتاسیم قابل دسترس، اسیدیته و هدایت الکتریکی) و بیولوژیکی (میزان کربن زیست‌توده میکروبی، فعالیت آنزیم های فسفاتاز و دهیدروژناز) اندازه گیری شد. سطح زیر کشت و میزان مصرف نهاده های شیمیایی شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، علف کش، حشره کش و قارچ کش محصولات زراعی شامل گندم، گوجه فرنگی، یونجه، ذرت، سیب زمینی، چغندرقند و کلزا طی سال 1393 تعیین شد. پس از محاسبه میزان انتشار گازهای گلخانه‏ای شامل دی اکسید کربن (CO2)، اکسید نیتروژن (N2O) و متان (CH4) با استفاده از ضرایب انتشار، پتانسیل گرمایش جهانی تعیین گردید. نتایج نشان داد که اثر نوع مدیریت اکوسیستم بر کلیه خصوصیات مورد مطالعه خاک بجز اسیدیته معنی دار (01/0≥p) بود. بکارگیری مدیریت پرنهاده و رایج در مزارع آزمایشی و یکساله کشاورزان باعث کاهش محتوی کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل دسترس، پتاسیم قابل دسترس، هدایت الکتریکی، کربن زیست‌توده میکروبی، فعالیت آنزیم های فسفاتاز و دهیدروژناز و ترسیب کربن خاک در مقایسه با مزارع چندساله زعفران شد، در حالی که وزن مخصوص ظاهری کاهش یافت. بیشترین و کمترین محتوی کربن آلی خاک به ترتیب برای باغ های چندساله و مزارع رایج یکساله آزمایشی با 104/0 و 036/0 درصد حاصل شد. بیشترین و کمترین میزان کربن ترسیب شده خاک به ترتیب برای باغ های چندساله و مزارع رایج یکساله آزمایشی به ترتیب با 31/355 و 48/182 کیلوگرم کربن در هکتار شد. اجرای عملیات مدیریتی در مزارع چندساله، مزارع یکساله ذرت و مزارع یکساله گندم به ترتیب موجب کاهش 12، 35 و 41 درصدی میزان کربن ترسیب شده خاک در مقایسه با میزان این صفت در باغ های چندساله شد. بیشترین پتانسیل گرمایش جهانی برای ذرت و سیب زمینی با 69/3 تن معادل CO2 به ازای یک هکتار محاسبه شد که نسبت به گندم، چغندرقند، گوجه فرنگی و ذرت به ترتیب 53، 37، 16 و 12 درصد بالاتر بود. کمترین پتانسیل گرمایش جهانی برای کلزا با 35/1 تن معادل CO2 به ازای یک هکتار بدست آمد. بدین ترتیب، کاهش مصرف کودهای شیمیایی و افزایش مصرف انواع نهاده های آلی را می توان به عنوان راهکاری اکولوژیک در مدیریت پایدار بوم نظام های زراعی مدنظر قرار داد که از طریق کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، تخفیف تغییر اقلیم را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.

کلمات کلیدی