فضاهای بی دفاع از جمله فضاهایی با ضریب آسیب پذیری بالا هستند که امروزه در شهرها به دلیل رشد و گسترش فیزیکی و جمعیتی از یک سو و فرسودگی و تخریب مناطق قدیمی، بسیار افزایش یافته اند. هدف نوشتار حاضر تصریح ابعاد مفهومی فضاهای بی دفاع شهری و تحلیل معنائی تجارب حضور در فضاهای بی دفاع شهر مشهد و آشکار ساختن حس ترس و ناامنی موجود دراین تجارب می باشد که حول سه محور فضاهای بی دفاع، فضاهای قابل دفاع، اثر بی دفاعی فضا بر حس ترس و ناامنی بررسی شده است. مرور نظامند سوابق نشان داد که فضاهای بی دفاع با 4 مشخصه فیزیکی اجتماعی شامل عدم رویت پذیری، محاط بودن و نبود فرصت نظارتی، فرسودگی و آشفتگی فضا، خلوتی و تاریکی قابل تعریف اند. به علاوه تحلیل پدیدارشناختی تجربه عبور 12 مشارکت کننده از سه پل زیرگذر شهرمشهد که دارای حداکثر نوسان از لحاظ خصوصیات بی دفاعی بوده اند نشان دادکه اولا در این تجارب 12 واحد معنائی شامل ترس از خشونت، ترس از مزاحمت، احساس خلاء، احساس ناامنی و... نهفته است که آنها را می توان در ذیل یک مقوله معنائی کلی تر با عنوان حس ترس و ناامنی دسته بندی نمود؛ ثانیا در این تجارب، خصوصیات وقوع مزاحمت، وحشت و تاریکی جزء وجوه تعمیمی در زیرگذرهایی که مشخصات فضاهای بی دفاع را داشتند و وجود نور مناسب- وجود نگهبانی- شلوغی و تردد زیاد جزء وجوه تعمیمی زیرگذر منتخب که فاقد ویژگی های فضای بی دفاع بود می باشند و میزان استفاده از زیرگذرها و شدت ترس نیز جزء وجوه تفریدی محسوب می شود. ثالثا ضعف نظارت ، رویت پذیری، خلوتی و تاریکی، آشفتگی و فرسودگی ازمهم ترین عناصر بی دفاعی فضاهای شهری(پل های زیرگذر) می باشند.

کلمات کلیدی