ملاصدرا در باره علم حضوری در باب وجودھای مادی دارای سه رویکرد متفاوت است. ایشان در مواضع بسیاری امور جسمانی را که شامل انواع اجسام و اعراض می باشند، از حوزه علم حضوری خارج میداند و معتقد است آنھا نه نزد خود حضور دارند نه نزد واقعیت دیگری حضور مییابند و نه واقعیت دیگری نزد آنھا امکان حضور دارد. ایشان بنا به مبنایی دیگر معتقد به معلوم واقع شدن مادیات نزد علت مجردشان ھستند.اما بنا بر رویکرد سوم در مواضع متعدد دیگر برای کلیه موجودات ادراک و شعور قائل شده اند. وی در این دیدگاه، علم و وجود را مساوق می داند.بعلاوه به نظر ایشان حضور، شرط علم و در واقع ھمان حقیقت علم است. تجرد ھم شرط حضور است. بنابراین لازم می آید امور جسمانی ھم دارای نوعی علم حضوری و تجرد باشند، پس ھم می توان از فرض وجود معلوم در نزد آنھا سخن گفت و ھم از فرض معلوم واقع شدن آنھا به علم حضوری. در این نوشتار سعی ما بر این بوده است. که بنا به تعاریف و مبانی ای که ملاصدرا در مورد علم ارائه دادهاند، مواضع ایشاندر این امر را مورد تفکیک قرار داده و در نھایت به بررسی این امر بپردازیم که کدام سخن صدرا را می توان به نحو مستدل نظر نھایی و دقیق ایشان در این مساله قلمداد کرد. بنا بر دلایل ارایه شده در پایان مقاله نظریه و رویکرد سوم ترجیح داده شده است.

کلمات کلیدی