تحول روی نمی دهد مگر اینکه علتی داشته باشد. تحول زبانی مرتبط با واژه بست های ضمیری زبان فارسی که به لحاظ تاریخی در جایگاه دوم ظاهر می شده اند، در سه حوزه رخ داده است. در نتیجه، این زبان به ه الگوی ساختاری-رده شناختی زیر دست یافته است: 1. حرف اضافه +واژه بست در حالت متممی؛ 2. اسمی + واژه بست در حالت اضافی؛ 3. مجاورت فعل متعدی فقط در حالت مفعول مستقیم. این بررسی در چارچوب باورهای مطرح در دستور زایشی چامسکی و با هدف کشف علل تحول نظام واژه بستی ضمیری فارسی و در نهایت دستیابی این زبان به سه الگوی بالا صورت می گیرد. بررسی درزمانی نشان می دهد که عواملی به صورت متوالی (نه موازی)، در تحول این نظام دخالت داشته اند؛ اول اینکه برخی از تحولات ساخت واژی تاریخی و تلاش گویشوران در جهت رفع ابهام ناشی از این تحولات، زمینه ساز اصلی تغییرات ساختاری دیگر شده است و دوم این که پس از زمینه سازیهای خاص ساخت واژِی الگوهای «الف» و «ب» به قیاس از الگوهای زبانی از پیش موجود و تعمیم انها تثبیت شده اند و الگوی «ج» در نتیجه بازتحلیل های مکرر جایگاه واژه بست در جمله پدید امده است. این الگو می تواند گویای مقطعی از روند دستوری شدن این عناصر باشد که تحولات ساخت واژی و فرایند بازتحلیل در برهه ای از تاریخ این زبان به ان سرعت بخشیده است. در پایان تماس با زبان عربی نیز به عنوان عامل تسریع کننده کاربرد الگوهای سه گانه بالا در زبان معیار شناخته شد.

کلمات کلیدی