به‌منظور ارزیابی تنوع گونه‌ای، ساختاری و کارکردی علف‌های‌هرز بوم‌نظام‌های برنج استان مازندران، مطالعه‌ای طی سال زراعی91-1390 در شهرستان‌های بابل و بابلسر اجرا گردید. نمونه‌های تصادفی از 9 کوآدرات 1متر×1متر مزارع دو بوم‌نظام برنج تحت مدیریت ارگانیک و رایج، طی چهار مرحله (پنجه‌زنی، ساقه روی، پرشدن دانه و پس از برداشت) به‌دست آمد. میزان تنوع، یکنواختی، فراوانی و تشابه علف‌های‌هرز، به تفکیک جنس و گونه تعیین گردید. تجزیه داده‌ها با استفاده از آزمون t و گروه‌بندی از طریق تجزیه خوشه‌ای به روش سلسله‌مراتبی انجام گردید. میانگین شاخص‌های تنوع در نظام رایج، طی دو مرحله پنجه‌زنی و ساقه‌روی، بیشتر از نظام ارگانیک و طی مراحل پرشدن دانه و پس از برداشت، کمتر از آن بود. براساس هر دو شاخص تنوع سیمپسون و شانون-واینر، در سطح تشابه 76 درصد، دو خوشه تشکیل گردید. مبتنی بر شاخص‌های یکنواختی کامارگو و اسمیت-ویلسون، به‌ترتیب در سطح تشابه 83 و 82 درصد، دو خوشه ایجاد شد. دامنه شاخص تشابه از 89/1 تا 96/83 درصد متغیر بود. در مجموع گروه‌بندی علف‌های‌هرز، براساس فراوانی نسبی، طی مراحل مختلف نمونه‌برداری، حاکی از وجود دو خوشه در سطح 78 درصد و چهار خوشه در سطح تشابه حدود 85 درصد بود. در گروه‌بندی مراحل نمونه‌برداری براساس تراکم کلیه علف‌های‌هرز، دو خوشه در سطح تشابه 39 درصد به‌دست آمد. مبتنی بر نتایج حاصل از این تحقیق، تعداد کل علف‌های‌هرز نمونه‌گیری شده در مزارع دو بوم‌نظام رایج و ارگانیک برنج، شامل 10 گونه از 8 جنس 4 خانواده بود. در این میان به تناسب شکل رویش، 75 درصد خانواده‌ها تک‌لپه و 25 درصد آن‌ها دولپه بودند. خانواده گندمیان با سه گونه متنوع‌ترین خانواده علف‌های‌هرز تک‌لپه و C4 بودند، همچنین دو علف‌هرز سمج از چهار گونه دارای خصوصیت مربوط، متعلق به خانواده گندمیان بودند. خانواده جگن‌ها، دو گونه از چهار گونه چند ساله را به‌خود اختصاص دادند. علف‌های‌هرز خانواده گندمیان و جگن‌ها، حدود 70 درصد علف‌های‌هرز موجود در دو بوم‌نظام را شامل شدند. این مطالعه نشان داد که ساختار و کارکرد علف‌های‌هرز، تحت تأثیر نظام‌های مدیریتی متفاوت بود.

کلمات کلیدی