سابقه و هدف: پژوهش‌گران علوم خاک، به‌منظور سازمان‌دهی داده‌های خاک، معادله‌ها و شاخص‌‌های ریاضی مختلفی را ابداع نموده‌اند تا بتوانند درجه‌ی تکامل خاک را به‎صورت یک مقدار عددی بیان کنند. در طول تغییر و تحول خاک، ویژگی‌های خاک نسبت به ماده‌ی مادری تغییر پیدا می‌کند که تغییرات برخی از آنها را می‌توان در قالب روابط ریاضی به‌عنوان شاخص‌هایی از تکامل خاک استفاده کرد. در این راستا، خصوصیات ریخت‌شناسی خاک و داده‌های آزمایشگاهی، مد نظر برخی از پژوهش‌گران قرار گرفته‌اند. همچنین توجه به میکرومرفولوژی خاک به‌عنوان روشی که می‌تواند شواهد مرتبط با توالی رویدادهای خاک‌ساز و فرایندهایی که از داده‌های آزمایشگاهی و صحرایی قابل تشخیص نیستند را در اختیار قرار دهد، شاخص‌های تکاملی دیگری را فراهم نمود. به‌علاوه، مقدار و توزیع شکل‌های قابل استخراج آهن در خاک‌رخ، بیانگر مرحله و درجه‌ی تکامل خاک می‌باشند. هدف اصلی پژوهش حاضر، مقایسه‌ی شاخص‌های مختلف تکامل خاک (شامل اشکال و نسبت‌های آهن، پذیرفتاری مغناطیسی، شاخص‌های رنگ و شاخص هاردن اصلاح‌شده) در رابطه با خاک‌های مختلف موجود در برش طولی کرمان- بافت بود. مواد و روش‌ها: به‌منظور انجام مطالعات صحرایی، تعداد هشت خاک‌رخ در واحدهای ژئومرفیک مختلف یک ردیف پستی و بلندی سنگی اقلیمی از کرمان تا بافت، حفر و تشریح شد. سپس از همه‌ی افق‌های پیدایشی هر خاک‌رخ، نمونه‌ی خاک تهیه و برای انجام آزمایش‌های فیزیکی و شیمیایی لازم و نیز مطالعات پذیرفتاری مغناطیسی به آزمایشگاه منتقل گردیدند. پذیرفتاری مغناطیسی نمونه‌های آماده شده در دو فرکانس بالا (hfbulk) و پایین (lfbulk)، به‌وسیله‌ی دستگاه مغناطیس‌سنج موجود در آزمایشگاه خاک‌شناسی دانشگاه صنعتی اصفهان مدل بارتینگتن قرائت گردید. در نهایت، درصد پذیرفتاری مغناطیسی وابسته به فرکانس ( ) محاسبه شد. به‌علاوه، از تعدادی از افق‌ها به‌منظور مطالعات میکرومورفولوژی خاک، نمونه‌ی دست‌نخورده گرفته شد که با استفاده از میکروسکوپ پلاریزان مدل HP، مقاطع نازک آماده‌شده برای مطالعات میکرومورفولوژی خاک، بر اساس راهنمای استوپس، مورد مطالعه و تفسیر قرار گرفتند. یافته‌ها: با توجه به اینکه در برش طولی مورد مطالعه، از سمت کرمان به طرف بافت، با افزایش ارتفاع از سطح دریا، اقلیم مرطوب‌تر می‌شود و به تبع آن، شدت فرایند‌های خاک‌ساز افزایش می‌یابد؛ اشکال و نسبت‌های آهن بدون در نظر گرفتن شرایط موضعی، این روند تکاملی را به خوبی نشان دادند. با توجه به تأثیر سنگ‌شناسی مواد مادری بر مقدار پذیرفتاری مغناطیسی مینروژنیک خاک‌ها، این ویژگی ارتباط معنی‌داری با شاخص‌های تکامل خاک نشان نداد. رابطه‌ی همبستگی بین سه شاخص رنگِ هارست، تورنت و الکساندر با انواع اشکال آهن، نشان‌ داد که شاخص هارست برای منطقه‌ی مورد مطالعه، بهتر از دو شاخص دیگر عمل نموده است. به‌علاوه، شاخص هاردن اصلاح‎شده به‌دلیل یکسان نبودن ماده¬ی مادری خاک‌رخ‌ها، با روند تکاملی خاک در منطقه مطابقت نداشت. نتیجه‌گیری: با توجه به ارتباط بین تکامل و سن خاک با شکل‌های مختلف آهن، افزایش اکسیدهای آهن متبلور از خاک‎رخ شماره‌ی 1 (اقلیم خشک‌تر) به سمت خاک‎رخ شماره‌ی 8 (اقلیم مرطوب‌تر)، نشان‌دهنده‌ی تکامل بیشتر خاک‌ها بود.

کلمات کلیدی