هترا شهری با حدود سه قرن حیات شهری پویاست که به دلیل موقعیت خوب طبیعی، ارتباطی، استراتژیک و به‌خصوص به دلیل اعتقادات مذهبی ساکنانش به سرعت رشد و توسعه یافت. هسته‌ی اولیه‌ی شهر که احتمالا آشوری بوده، به‌دلیل شرایط مساعد جغرافیایی مکان شهر، شکل گرفت و سپس با ساخت معابد برای خدایان، مرکز تجمع مردمان پیرامون خود گردید. این شهر در دوره‌ی سلوکی، به علت گسترش راه‌های تجاری رونق یافت و در دوره‌ی پارتیان با آشکار شدن اهمیت نظامی آن در مقابل امپراطوری روم به شهری بزرگ در غرب قلمروی پارتی تبدیل شد. در این دوره بود که ساخت خندق و دیوارهای شهر آغاز شده و طی آن، شهر برای مدتی طولانی از حوادث دوران مصون ماند و به اوج شکوه خود رسید. هترا در این دوره، شهری نسبتا مستقل از حکومت پارتی بود که در مواقع حملات نظامی رومی‌ها، با پارتیان متحد می‌شد. با ظهور ساسانیان در نیمه‌ی قرن سوم، دوره‌ی طلایی هترا نیز پایان یافت و آثار تمدن آن فروکش کرد. در این مقاله با روش تفسیری – تاریخی و با بهره‌گیری از شیوه‌ی استدلال منطقی به سوالات تحقیق شامل: ساختار کالبدی فضایی شهر هترا، چگونه تابع عوامل مختلف ایجاد گردیده و یا تغییر نموده است؟ و: عناصر شهری هترا چه تغییراتی در گذر زمان داشته‌اند؟ پاسخ داده شد. جهت شناخت سیر تحول شهر هترا، در مرحله‌ی اول به صورت جزء نگر، هر‌کدام از عوامل فوق، به گونه‌ای مجزا از سایر عوامل و در دوره‌های زمانی مختلف، مورد بررسی قرار گرفته و شکل‌پذیری ساختار شهر نسبت به آن‌ها مطالعه شد؛ در گام بعد با نگاهی کل‌نگر به جمع‌بندی یافته‌های به دست آمده پرداخته شد. عوامل مختلفی که از پیدایش تا فروپاشی هترا در شکل‌دادن به ساختار کالبدی – فضایی شهر مؤثر بوده‌اند؛ مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. از مهمترین آنها می‌توان از عوامل طبیعی-زیست محیطی، آئینی-مذهبی، ارتباطی، اقتصادی-تجاری، نظامی-دفاعی، فرهنگی و حکومتی نام برد.

کلمات کلیدی