سابقه و هدف: فرسایش شیاری علاوه بر تخریب خاک و کاهش پتانسیل اکوسیستم های مرتعی، باعث بروز شرایط نامطلوب برای استقرار گیاهان می شود. بنابراین شناخت، مدل سازی و پیش بینی این نوع فرسایش در مدیریت اکوسیستم های مرتعی و منابع طبیعی ضروری به نظر می رسد. یکی از چالش های بزرگ در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت اکوسیستم های طبیعی از جمله مراتع، عدم درک پیچیدگی ها و پویایی این اکوسیستم ها در مدل های مرسوم می باشد، اما براساس ایده اساسی تئوری فازی می توان این محدودیت را وارد مدل نمود. این پژوهش با هدف طراحی و بررسی عملکرد مدل پیش بینی فرسایش شیاری به کمک سیستم استنتاج فازی در بخشی از مراتع منطقه احمدآباد مشهد انجام گرفته است. مواد و روش ها: با استقرار ترانسکت های 50 متری در دامنه های تپه ماهوری منطقه احمدآباد مشهد با فرسایش شیاری کاملًا مشهود، در هر یک از طول های مختلف دامنه، پارامترهای مؤثر در شکل گیری شیارها شامل: تاج پوشش گیاهی،پوشش سطح زمین، سنگریزه سطح زمین، شن، سیلت و رس موجود در خاک، شیب و اثر مشترک طول شیب و مقدار شیب تعیین شدند. فراوانی شیارها، عرض و عمق آن ها اندازه گیری و اندازه سطح مقطع شیارها با توجه به شکل آن ها، محاسبه شد. سپس با استفاده از آزمون گاما، ترکیب بهینه متغیرهای "درصد سنگریزه سطح زمین"، "اثر مشترک طول شیب و درصد شیب" و "درصد سیلت موجود در خاک" به عنوان عوامل ورودی و "سطح مقطع شیار در واحد طول"به عنوان متغیر خروجی (تابع)، به منظور مدل سازی فازی انتخاب شد. 9 ترکیب متنوع از توابع عضویت به منظور فازی سازی متغیرهای ورودی و خروجی با 5 روش غیرفازی ساز با استفاده از روابط ترکیب ماکزیمم- مینیمم فازی از تعمیم پذیری مناسبی نیز ،IPE مورد سعی و خطا قرار گرفتند، تا مدلی انتخاب شود که علاوه بر کوچک بودن مقدار برخوردار باشد. روش مناسبی برای IPE با کم ترین میزان (SOM) یافته ها: نتایج نشان دادند که روش دفازی کوچک ترین ماکزیمم غیرفازی سازی نتایج پیش بینی فرسایش در مدل های فازی ساخته شده می باشد، پس از آن روش میانگین ماکزیمم در اولویت دوم استفاده قرار گرفت. در تمامی روش های دفازی سازی، به جز روش IPE با کم ترین میزان (MOM) بزرگ ترین ماکزیمم، مدل های فازی با ترکیب توابع عضویت "گوسی و ذوزنقه"، "گوسی 2 و ذوزنقه" و تابع شناخته شده اند. آن چه که در میان مدل های IPE عضویت "گوسی 2" جزء مدل های منتخب از نظر کم ترین میزان بهینه قابل توجه می باشد، حضور تابع گوسی به تنهایی یا در ترکیب با سایر توابع است. همچنین نتایج نشان دادند که در مدل سازی فرسایش شیاری، استفاده از توابع نرم تر نظیر توابع گوسی نتایج بهتری نسبت به توابع تیز و ساده نظیر ذوزنقه و مثلث به دنبال دارد. همچنین براساس نتایج به دست آمده، اگر تنها سادگی مدل مد نظر باشد ترکیب دو تابع ذوزنقه و مثلث از نتایج بهتری نسبت به استفاده از هر یک به تنهایی، برخوردار است. نتیجه گیری: تابع عضویت گوسی با روش دفازی کوچک ترین ماکزیمم به عنوان مدل بهینه در پیش بینی فرسایش شیاری در منطقه احمدآباد مشهد انتخاب شد.

کلمات کلیدی