یکی از دلایل عمده ی پربارتر شدن متون ادب فارسی، پرداختن سخنوران بزرگ به اولیای دین و بهره گیری از سخنان ارزشمند ایشان و نعت و وصف آنهاست. در این میان، وجود ذی وجود پیامبر (ص) بسان تاجی بر تارک ادب فارسی می درخشد. در اسلام، شاعرانِ صحابی از همان روزگار بعثت به سرایش اشعاری در ستایش پیامبر (ص) می پرداختند و در اعصار بعد، شاعران دیگر همین نکته را در کارنامه خود دارند. شعر شاعران قرون چهارم تا ششم هجری نظیر کسایی مروزی، عطار، سنایی، خاقانی و غیره و مضامین نهفته در آن بویژه در نعت پیامبر (ص)، علاوه بر تأثیرپذیری از عامل های درونی، همانند همۀ پدیده ها، در حوزۀ تأثیر عامل های متعدد بیرونی به خصوص شرایط سیاسی- اجتماعی این روزگار نیز قرار دارد. در این راستا با غلبه و تسلط حکومت های سنی مذهب که می خواستند از سوی شاعران مورد مدح و تمجید قرار گیرند و این امر یکی از عمده ترین راه های تقرب به دربار بود، مدیحه سرایی برای دربار پر رونق شد و پرداختن به نعت پیامبر اسلام تا حدی کمرنگ تر گردید و از سوی دیگر و در محیط اجتماعی پر اغتشاش حکومتی و با آشفتگی شرایط سیاسی نظیر حملۀ غزان، در نعت پیامبر (ص) مفاهیمی نظیر فقر، قناعت، مقابله با ظلم و ستم، صفات والای انسانی و غیره مطرح می شود تا به فراخور شرایط غالب، هم مرهمی بر دل مردم نهاده و هم روح جمعی را بیدار سازد. در باب نعت و ستایش پیامبر (ص) در شعر و ادب این دوره، افرادی مانند تقی امینی مفرد و دیگران به صورت پراکنده اشاراتی داشته اند اما از تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی، سخنی به میان نمی آورند. پژوهش حاضر با شیوه‌ی توصیفی_تحلیلی، با اتکاء به منابع جدید کتابخانه ای انجام گرفته است.

کلمات کلیدی