مطالبه رو به گسترش آزادی و معنویت ازیک سو و کثرت تجربه آزادی و دین ورزی در جوامع از سوی دیگر ، این اشتغال ذهنی را ایجاد کرده که ربطی میان آزادی و دینداری برقرار است و افراد متناسب با درکی که از امرقدسی یا دیانت دارند، محدوده آزادی خود و دیگران را تعریف می کنند.در این صورت انتظار می رود درهرچارچوب مرجع دینی ، تجاذب ادراکی دیانت وآزادی به گونه ای متناسب نمایان می شود.آنچنانکه دریک چارچوب مرجع اسلامی انتظارمی رود درک آزادی متناسب با درک اسلام گرائی باشد و برحسب اینکه چندنوع اسلام گرائی درجامعه قابل تعریف باشد،انواع تعریف از آزادی بوجود می آید و این تجاذب ادراکی تدریجا در طی فرایندهای یادگیری اجتماعی در جامعه آموخته می شود. براین اساس متناسب با شرایط و مقتضیات اجتماعی برخی از اشکال تجاذب دیانت و آزادی، رونق بیشتری پیدا کرده و برخی از آنها به حاشیه می روند. دراین میان،نوگرائی و نوسازی از مهمترین فرایندهای اجتماعی اند که هم تکثر و هم تجاذب ادراک دیانت و آزادی را تحت تاثیرقرارمی دهند.آنچنانکه می توان این گمانه را مطرح نمود که تجاذب ادراکی دیانت (اسلام گرائی) و آزادی متناسب با فرایندهای نوگرائی و نوسازی جامعه برقرارمی شود.دراین حالت برخی از انواع دینداری که درآن اراده و اختیار دیندار برجستگی بیشتری پیداکند با تعاریف موسع تری از آزادی فرد (اختیار،توانایی انتخاب و حق‌تصمیم‌گیری) درعرصه اجتماعی تجاذب یافته و به آزادی خواهی مشروعیت بیشتری می بخشند.این درحالی است که برخی از انواع دین ورزی ممکن است به تصلب و محدودیت بیشتر آزادی فرد انجامیده و مانع از حضور آزادانه اودرعرصه عمومی گردد

کلمات کلیدی