در این مقاله، با نگاهی انتقادی و تطبیقی به صنعت سجع و حدود و قواعد آن، انواع و اقسام آن و آرایه ها و صنایع مرتبط با آن را بررسی کرده ایم. مطالعه و بررسی منابع بلاغی و بدیعی بر بنیاد دو عنصر زمانی و زبانی صورت گرفته است. با مطالعه ی سیر تاریخی صنعت سجع در دو زبان عربی و فارسی، درمی یابیم که اکثر اصول و روش های صنعت سجع در این دو زبان برابر و اختلاف های اندکی در آن ها وجود دارد. بلاغیون فارسی در کلیّت صنایع بررسی شده، از بلاغیون عربی تأثیر پذیرفته اند و مقلّد آنان بوده اند. اما نوآوری هایی جزئی و کوچک در روش و قواعد صنایع ایجاد کرده اند. در بلاغت عربی اصول صنایع به مرور زمان و به تدریج تغییر یافته و تکمیل شده تا به صورت مرسوم و رایج کنونی رسیده است، اما بلاغیون فارسی به دلیل دقت بیشتر در شرح و توضیح صنایع موفق تر بوده اند. با بررسی دقیق اصول صنعت سجع، طبقه-بندی متفاوتی از انواع آن، و آرایه هایی که از این صنعت به وجود می آیند و یا به نوعی ذیل آن مطرح می شوند، ارائه داده-ایم که برای درک بهتر و راحت ترآن ها مفید می باشد. ضمن اینکه انواعی که بدون توجه به اصول صنعت سجع مطرح شده اند را مورد نقد و بررسی قرار داده ایم.

کلمات کلیدی