آیا اختیار و تعین‌گرایی علّی با هم سازگارند؟ این پرسش مهم‌ترین پرسشی است که امروزه در کانون مباحث مربوط به اختیار خودنمایی می‌کند. این پرسش به این دلیل رخ می‌نماید که تعین‌گرایی علّی ما را با دوراهی چالش‌برانگیزی مواجه می‌کند که انتخاب هر یک از راه‌های آن، ما را به انکار اختیار سوق می‌دهد: (۱) تعین‌گرایی علّی یا صادق است یا صادق نیست؛ (۲) اگر تعین‌گرایی علّی صادق باشد، اختیار نداریم، زیرا تمام کارهای ما (از جمله اراده) نتیجه تخلف‌ناپذیر علّت‌های سابق خواهد بود؛ (۳) اگر تعین‌گرایی علّی صادق نباشد، اختیار نداریم، زیرا همه رویدادها اتفاقی خواهند بود و در نتیجه نمی‌توان آن‌ها را به فاعلی نسبت داد؛ (۴) بنابراین اختیار نداریم. در پاسخ به این ذوحدّین، یا باید نشان داد دست‌کم یکی از گزاره‌های (۲) و (۳) اشتباه است و یا منکر اختیار شد. نوشتار حاضر نگاهی به مباحث فیلسوفان تحلیلی معاصر درباره این پرسش انداخته و دیدگاه‌های آنان را دسته‌بندی و به اجمال معرفی کرده است و در پایان، با ذکر نکاتی، به مقایسه دیدگاه‌های فیلسوفان غربی با دیدگاه‌های متفکران اسلامی و بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها پرداخته است.

کلمات کلیدی