سابقه و هدف: افزایش تولید محصولات با تنوع بیشتر از طریق کشت مخلوط می‌تواند در بهبود کارکردها و خدمات اکوسیستمی موثر باشد. یکی از مهم‌ترین کارکردهای نظام (سیستم)‌های کشت مخلوط کنترل علف‌های هرز و در نتیجه افزایش عملکرد گیاهان زراعی می‌باشد. این بررسی با هدف ارزیابی الگوهای مختلف کشت مخلوط بر میزان تولید گیاهان ذرت، سویا و ختمی، نسبت برابری زمین و قابلیت (پتانسیل) کنترل علف‌های‌هرز در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 93-1392 به اجرا در آمد.مواد و روش‌ها: این بررسی به صورت بلوک نواری بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 93-1392 به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایشی (14 تیمار) شامل وجین و بدون وجین علف‌های هرز و همچنین الگوهای مختلف کشت مخلوط دوگانه (ذرت+سویا، ذرت+ختمی و سویا+ختمی) و سه گانه (ذرت+سویا+ختمی) به همراه کشت خالص آنها در سه تکرار بود. تیمارهای آزمایشی شامل الگوهای مختلف کشت مخلوط سه گونه ذرت، سویا و ختمی بر پایه ترکیب (سری)‌های جایگزینی در 7 سطح بود. صفات مورد بررسی شامل عملکرد، نسبت برابری زمین و تراکم و وزن خشک علف‌های هرز بود.نتایج و بحث: بیشترین تراکم علف‌های‌هرز در بین الگوهای مختلف کشت مربوط به کشت خالص سویا با 7/46 بوته در متر مربع و کمترین شمار علف‌های‌هرز در کشت مخلوط سه گانه ذرت+سویا+ختمی با 6/37 بوته در متر مربع بود بیشترین کاهش عملکرد دانه ذرت در شرایط حضور علف‌های هرز نسبت به نیمه وجین در کشت خالص ذرت (22/7% کاهش عملکرد) مشاهده شد و کمترین درصد کاهش عملکرد دانه ذرت نیز در کشت مخلوط سه گانه ذرت+سویا+ختمی با درصد کاهش 6/15% به دست آمد. بیشترین و کمترین کاهش عملکرد دانه سویا در شرایط حضور علف‌های هرز نسبت به شرایط وجین علف‌های هرز به ترتیب مربوط به کشت خالص سویا با 3/32% و کشت مخلوط سه گانه سویا+ذرت+ختمی با درصد کاهش عملکردی معادل 1/19% بود. در زمینه گیاه ختمی نیز نتایج همسانی به دست آمد و بیشترین و کمترین درصد کاهش عملکرد به ترتیب در کشت خالص ختمی (36/4%) و کشت مخلوط سه گانه (23/6%) مشاهده شد. ارزیابی نسبت برابری زمین نشان داد که نظام‌های مختلف کشت مخلوط ذرت، سویا و ختمی بر کشت خالص آنها برتری دارد. در شرایط کنترل علف‌های هرز کشت مخلوط ذرت+سویا بیشترین میزان نسبت برابری زمین را نسبت به دیگر کشت‌های مخلوط داشت، به­ طوری­ که میزان نسبت برابری زمین در این نظام کشت 083/1 به دست آمد. در شرایط حضور علف‌های هرز، کشت مخلوط سه‌گانه ذرت+سویا+ختمی بالاترین میزان نسبت برابری زمین (246/1) در بین الگوهای مختلف کشت مخلوط را داشت و کمترین میزان نیز مربوط به کشت مخلوط سویا+ختمی (093/1) بود. نسبت برابری زمین در شرایط حضور علف‌های هرز در مقایسه با شرایط کنترل علف‌های هرز در همه­ ی الگوهای مختلف کشت مخلوط دارای میزان بالاتری بود. بالاتر بودن میزان نسبت برابری زمین در حضور علف‌های هرز در مقایسه با شرایط وجین علف‌های هرز نشان دهنده تأثیر مثبت کشت های مخلوط در کنترل علف‌های هرز و در نتیجه بهبود عملکرد گیاهان در کشت مخلوط نسبت به کشت خالص می‌باشد.نتیجه گیری: نتایج آزمایش گویای این بود که نسبت برابری زمین در همه­ ی الگوهای مختلف کشت مخلوط بیشتر از یک بود که بیانگر سودمندی کشت‌های مخلوط نسبت به کشت خالص هر سه گونه از لحاظ تولید عملکرد اقتصادی بود. به­ طورکلی نتایج این آزمایش نشان داد که نظام چند کشتی نسبت به کشت خالص سه گونه یادشده ظرفیت و قابلیت بالاتری در افزایش تولید دارد که این افزایش عملکرد می‌تواند مرهون خدماتی مانند کنترل بهتر علف‌های‌هرز در نظام‌های چند کشتی ‌باشد.

کلمات کلیدی