به منظور بررسی خصوصیات زراعی و عملکردی ژنوتیپهای نخود متحمل به سرما در شرایط کاشت پاییزه، آزمایشی 1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی - 1382 و 1384 -83 ،1381- طی سه سال زراعی 82 مشهد بهصورت دیم، به اجرا درآمد. در هر سه سال بهمنظور اطمینان از سبزشدن نمونه ها، تنها دو نوبت آبیاری (یکی در 46 ژنوتیپ نخود شامل 30 نمونه ،(1381- هنگام کاشت و دیگری 20 روز پس از آن) انجام شد. در سال زراعی اول ( 82 متحمل به سرما حاصل مطالعات قبلی در مشهد و چند نمونه متحمل به سرما از ایکاردا و کانادا در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بهصورت پاییزه (اواسط مهرماه) کشت شدند. با توجه به ازبینرفتن تمام نمونهها در اثر سرما در این سال، در دو سال زراعی بعد، با اضافهنمودن 106 نمونه نخود متحمل به سرمای دیگر، در مجموع 152 ژنوتیپ نخود بههمراه چهار شاهد در قالب آزمون مقدماتی ارزیابی عملکرد (آگمنت) در هر یک از دو سال در کاشت مهرماه مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر سال، تمامی ژنوتیپهای نخود بر اساس عملکرد دانه، در گروههای عملکردی دستهبندی شدند و بر اساس آن، شاخصهای آماری شامل میانگین، انحرافمعیار و دامنة تغییر برای صفات مختلف (اجزای عملکرد، عملکرد و ارتفاع بوته) در مورد هر گروه عملکردی محاسبه گردید. بر اساس نتایج حاصل از اندازهگیری صفات در شاهدها و ژنوتیپها، تفاوتهای آماری معنیداری در میان ژنوتیپها و نیز در مقایسه با شاهدهای آزمایش مشاهده شد. بر این اساس، در سال دوم، در ژنوتیپهای اولین گروه عملکردی که بالاترین مقادیر عملکرد دانه (بیشتر از 250 گرم در مترمربع) 39 درصد از تعداد کل ژنوتیپهای مورد بررسی بودند، میزان عملکرد دانه از 251 تا 622 گرم در / را دارا بوده و شامل 5 مترمربع متغیر بود؛ درحالیکه در سال سوم، مقادیر مربوط به این گروه عملکردی که شامل 20 درصد از تعداد کل ژنوتیپهای مورد بررسی بودند، از 254 تا 442 گرم در مترمربع مشاهده شد. در انتها، تعداد 20 ژنوتیپ برتر از هر کدام از دو سال آزمایش (در مجموع 39 ژنوتیپ)، انتخاب و همراه با سایر صفات اندازهگیریشده مربوط به آنها بهمنظور استفاده در ادامة آزمایشات معرفی شدند.

کلمات کلیدی