رابطه همیاری بین شته¬ها و مورچه¬ها یکی از شایع¬ترین و مهمترین برهم¬کنش¬های موجود در طبیعت بشمار می¬آید. در حدود یک چهارم گونه¬های شته ها دارای رابطه همیاری از نوع اجباری و بسیاری دیگر از گونه¬ها دارای رابطه از نوع اختیاری با مورچه¬ها هستند. در نتیجه بسیاری از شته¬خوارها به شدت توسط مورچه¬های همیار مورد حمله قرار می¬گیرند. مشخصا استفاده کردن از چنین منابعی برای دشمنان طبیعی هزینه¬بر بوده و زمانی¬ که آنها مجبور به تغذیه از این نوع شته¬ها می¬گردند (مانند کمیاب شدن فصلی شته¬ها) احتمالا کارآیی این عوامل کنترل بیولوژیک به طور چشم¬گیری کاهش پیدا خواهد کرد. بدین منظور، در پژوهش حاضر بر روی برهم¬کنش بین پارازیتوﺋیدها و شته پلی¬فاژ (Acyrthosiphon gossypii ) تحت مراقبت مورچه (Lasius turcicus Santschi, 1921) بر روی گیاه ازمک (Brassicaceae (Cardaria draba (L.): تمرکز گردید. جهت فهمیدن اینکه آیا رابطه همیاری شته-مورچه می¬تواند به عنوان نوعی عامل بازدارنده قوی برای پارازیتوﺋیدها عمل نماید، نرخ پارازیتیسم شته مورد آزمایش روی گیاه ازمک در یک آزمایش مزرعه¬ای مورد ارزیابی قرار گرفت. کلیه این آزمایشات در پردیس دانشگاه فردوسی مشهد، طی ماه¬های فروردین و اردیبهشت سال 1395 صورت پذیرفتند. در مجموع تعداد 102 گیاه میزبان آلوده به شته مورد نظر ارزیابی گردیدند. جهت جلوگیری از دسترسی مورچه به کلنی شته در نیمی از این گیاهان از تله تانگل¬فوت در سطح پایینی ساقه آن¬ها استفاده شد. تعداد شته¬ها (تراکم)، نسبت شته¬های مومیایی شده و همچنین فراوانی مورچه بر روی هر گیاه میزبان (داخل کلنی شته) در تیمار مربوطه در فواصل زمانی 7، 10 و 14 روز پس از شروع آزمایش شمارش و ثبت گردید. سپس این گیاهان جهت شمارش تعداد افراد بالغ پارازیتوﺋید خارج شده از میزبان در هر تیمار (حضور و عدم حضور مورچه) به آزمایشگاه منتقل شدند. طی آزمایشات مراقبت زیادی صورت پذیرفت تا از حضور شکارگرها ی شته ها بخصوص سیرفید ها (تخم، لارو یا بالغ) داخل کلنی¬های شته جلوگیری و در صورت مشاهده بلافاصله توسط یک قلم موی ظریف اقدام به حذف آن¬ها می¬گردید. جهت مقایسه میانگین¬ها از آزمون t در نرم¬افزار آماری SAS استفاده گردید. نرخ پارازیتیسم به صورت معنی¬دار و معکوسی تحت تاثیر حضور مورچه قرار گرفت (001/0P<)، اما میزان خروج افراد بالغ تحت تاثیر حضور مورچه در کلنی شته قرار نگرفت. تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد که رابطه مثبتی بین تعداد شته و فراوانی مورچه در کلنی شته وجود دارد. اما، بین فراوانی شته و نرخ پارازیتیسم رابطه معکوسی در حضور مورچه¬ها مشاهده گردید. روی هم رفته، بایستی اذعان داشت که برهم¬کنش شته- پارازیتوﺋید یک سیستم پیچیده بوده و یافته¬های این پژوهش نشان می¬دهد که علاوه بر ویژگی¬های گیاه میزبان و شته، حضور طرف¬های سومی همچون مورچه¬ها می¬تواند به صورت چشم-گیری نرخ پارازیتیسم را پایین بیاورد. در هر صورت بر اساس نتایج مطالعه حاضر، شدت بازدارندگی حضور مورچه¬ها ارتباط تنگاتنگی با تراکم شته¬ها دارد.

کلمات کلیدی