سابقه و هدف: ارزشگذاری و کمی کردن خدمات و کارکردهای مختلف اکوسیستم (بوم­سازگان)­های کشاورزی یکی از مهم­ ترین عامل­ های موثر در راستای افزایش توجه به این خدمات و اتخاذ راهکارهای مناسب برای پایداری این خدمات می ­باشد. در واقع ارزشگذاری اقتصادی با بازگو کردن ارزش کمی کارکردها، خدمات و کالاهای اکوسیستم­ ها، برنامه ­ریزان و مدیران اجرایی، اجتماعی و اقتصادی را در برنامه­ ریزی حفاظت و بهره­ برداری پایدار منابع یاری می دهد. یک راهکار برای دستیابی به پایداری در کشتزارها، استفاده از خدمات طبیعی در زمین­های کشاورزی با جایگزینی بعضی از نهاده­ های برون کشتزار­ای مانند آفت­کش­ها و کودهای شیمیایی است. بررسی خدمات اکوسیستم­ های کشاورزی راهکاری جدید برای نگاه به آینده کشاورزی به عنوان یک عامل­ مهم در تولید را پیش رو می­ نهد که باید در تصمیم­ گیری­ های مربوط به آینده تولیدات کشاورزی دخیل شود.مواد و روش­ها: در این بررسی ارزش خدمات اکوسیستم کشاورزی در دو نظام مختلف مدیریت رایج و ارگانیک سیب­زمینی و گندم در منطقه فریمان ارزیابی شدند. خدمات اکوسیستمی مورد بررسی در این پژوهش شامل تولید محصول اصلی و ثانویه به عنوان خدمات بازاری و کنترل آفات، ساخت خاک، ترسیب کربن، تامین عناصر غذایی از خاک و همچنین حاصل­خیزی خاک به عنوان خدمات غیربازاری بودند. محصول اصلی شامل دو محصول بود (غده‏ ها و بذرها برای کشت در سال بعد و محصول برداشت شده برای ارسال به بازار) که به وسیله کشاورزان در بازار خرید و فروش می‏ شود. ارزش اقتصادی محصول ثانویه در این بررسی از طریق قیمت سر زمین بقایای گندم و سیب زمینی محاسبه شد و این بقایا تولیدات ثانویه در کشتزارهای مورد بررسی در نظر گرفته شدند. دیگر خدمات اکوسیستمی شامل ارزش­ های غیربازاری بود. با محاسبه ارزش بازاری و غیربازاری خدمات اکوسیستمی در کشتزارهای رایج و ارگانیک، این ارزش­ها تحت سه پیش­ فرض (سناریوی) مختلف در منطقه فریمان و بر پایه کل سطح زیر کشت گندم (10 هزار هکتار) و سیب­ زمینی (800 هکتار) مورد ارزیابی قرار گرفت. در این سناریوها فرض بر این بود که 10، 25 و 50 درصد کل سطح زیر کشت گندم و سیب­ زمینی رایج به نظام ارگانیک تبدیل شود. در نهایت اختلاف بین سناریوها با شرایطی که کل سطح زیر کشت محصولات گندم و سیب­زمینی به صورت نظام رایج کنونی مدیریت شود، مورد مقایسه قرار گرفت.نتایج و بحث: نتایج بررسی نشان داد نظام رایج سیب ­زمینی ارزش بازاری بیشتری نسبت به نظام ارگانیک دارد، در صورتی که ارزش خدمات غیربازاری در این نظام پایین­ تر از نظام ارگانیک بود. ارزش بازاری و غیربازاری برآورده شده برای کشتزارهای ارگانیک گندم بیشتر از کشتزارهای رایج برآورد شد، به­ طوری­ که کل ارزش خدمات اکوسیستمی کشتزارهای ارگانیک برابر 5/97میلیون ریال در هکتار در سال و برای کشتزارهای رایج حدود 7/78 میلیون ریال در هکتار در سال به دست آمد. نتایج سناریوهای مورد ارزیابی نیز نشان داد با افزایش سطح زیر کشت سیب­ زمینی و گندم ارگانیک در منطقه فریمان، ارزش خدمات غیربازاری افزایش می­ یابد، به ­طوری­ که با کشت 50 درصد از کل سطح زیر کشت سیب­ زمینی و گندم به صورت ارگانیک، کل ارزش غیربازاری به ترتیب به میزان 8610 و 69980 میلیون ریال در سال نسبت به کشت رایج افزایش نشان خواهد داد.نتیجه­ گیری: با توجه به ارزیابی انجام گرفته در این بررسی می­توان بیان کرد نظام مدیریت ارگانیک کشتزارهای سیب­ زمینی و گندم باعث ارائه خدمات اکوسیستمی بیشتری به ویژه خدمات غیربازاری، در مقایسه با نظام رایج می ­شود. هرچند کاهش عملکرد و ارزش بازاری در مواردی باعث کاهش کل ارزش خدمات کشاورزی ارگانیک می ­شود، ولی باید به این نکته توجه کرد که حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک و پایدار افزون بر ارائه خدمات غیر بازاری بیشتر، خدماتی همچون حفظ محیط زیست و تولید غذای سالم را نیز به همراه خواهد داشت.

کلمات کلیدی