بی‌شک باور امروز شیعیان امامی به غیبت دوازدهمین امام‌شان و شناخت آنان با شاخصه‌ی «منتظر» بودن، محصول کوشش علما، اندیشمندان و بزرگان امامی مذهبی است که از ابتدای امر غیبت تاکنون با روش‌های مختلف به رفع شبهات و تثبیت نظریه‌ی وجود و غیبت امام عصر(عج) پرداخته‌اند. در این میان چهار اثر الغیبه نعمانی، کمال‌الدین صدوق، ارشاد مفید و الغیبه طوسی که در اولین سده‌‌ی پس از آغاز غیبت کبری به رشته‌‌ی تحریر درآمده‌اند، در تثبیت این نظریه نقش بسزایی داشته‌اند. در پژوهش حاضر چگونگی کوشش برای تبدیل نظریه‌ی وجود و غیبت امام زمان(عج) به تصوری اجتماعی با تکیه بر منابع یاد شده و با استفاده از رویکرد نظریه‌ی تحلیل گفتمان و اصطلاحات تخصصی نظریه‌‌ی گفتمان لاکلا و موفه مورد بررسی قرار گرفته‌است. براساس بررسی انجام شده، مؤلفان این آثار با جایگزین نمودن دال خالی غیبت به جای دال مرکزی گفتمان تشیع امامی (ائمه) و مفصل‌بندی وقته‌های «منصوص بودن امامت ائمه از سوی پیامبر(ص) و امامان پیشین»، «حصر امامت در عدد دوازده»، «وجود معمرین»، «خالی نبودن زمین از حجت خدا»، «عدم امکان امامت دو برادر پس از حسنین» و «ظهور، قدرت‌یابی و حکومت امام زمان(عج)» حول محور این دال، پس از گذشت بیش از یک قرن به تدریج توانستند از نظریه‌ی وجود و غیبت دوازدهمین امامِ شیعیانِ امامی تصوری اجتماعی ایجاد کنند و به سهم خود در رفع بحران ایجاد شده در گفتمان تشیع امامی تأثیرگذار باشند.

کلمات کلیدی